اعتیاد به اینترنت و راه های درمان آن

د

ر اسفند ماه گذشته در حاشیه اجلاس حکمت که توسط سازمان ملی جوانان در تهران برگزار شده بود و من هم یکی از سخنرانان اجلاس بودم ، بحثی بین من و یک روحانی در باره پیامدهای منفی اینترنت در ایران در گرفت . صحبت از این بود که اینترنت در کنار دستاوردهای علمی ؛ آموزشیو پژوهشی که برای ایرانیان داشته است پیامدهای منفی و مضرات متعددی نیز برای جوانان در پی داشته است .

یکی از این پیامدها موضوع اعتیاد اینترنتی است . هر چند وقتی در ایران هنوز سرعت اینترنت به زحمت به 56 کیلو بین در ثانیه می رسد و اینترنت پر سرعت ایرانی هم عبارت است از پهنای باند 128 کیلو بین در ثانیه ! اما با این وجود باز هم کسانی هستند که به همین اینترنت دایل آپ نیز معتادند و نمی توانند خود را از آن جدا کنند . البته اعتیاد به اینترنت پر سرعت نیز مقوله جداگانه با ویژگی های جداگانه است
در گزارش امروز به بررسی ابعاد مختلف اعتیاد اینترنتی در ایران و جهان پرداخته و در باره راه های درمان آن ه مصحبت کرده ایم
هشت بیماری اینترنتی از نگاه نیوساینتیست
بعد از ده - پانزده سال مطالعه روانشناسان بر روی عواقب استفاده زياد از اينترنت، مثلا درباره موضوعاتی مثل اعتیاد اینترنتی، حالا هفته نامه نیوساینتیست نتیجه کار پژوهشگران در رشته های مختلف روانشناسی را تحت عنوان "هشت بیماری اینترنتی" منتشر کرده است :
عنوان اولين بيماری جستجوی خود است اين بيماری برخی از مردم و احتمالا، بسياری از جماعت روشنفکر و روزنامه نگار را شامل می شود. ظاهرا مبتلايان به اين بيماری دائم در اینترنت دنبال اسم خودشان می گردند. اینکه چند نفر و از کجا به وبلاگ یا سایتشان لینک داده اند برای آنها بسيار مهم است و مدام کنتور سایتشان را چک می کنند و احتمالا از کمبود یا افزایش بازدیدکنندگان دچار استرس می شوند. خود افشاگری وبلاگی مساله ديگری است که محققان آن را يک بيماری خوانده اند. گروهی از مردم رازها و اسراری را که معمولا شخصی و خصوصی قلمداد می شود روی وبلاگ هایشان افشا می کنند که دامنه اش از عکس های خصوصی گرفته تا روابط خصوصی امتداد دارد.
اينترنت گردی از همه جا، گوگل بازی مفرط، اعتياد به ويکی پديا، آشغال جمع کنی اينترنتی، دلبستگی به آلبوم عکس افراد ناشناس و خود بیمار پنداری اینترنتی، نام بقيه بيماری های اينترنتی است که ممکن است نصيب وبگردهای حرفه ای شود.
نشانه های اعتیاد اینترنتی
یک شهروند تهرانی می گوید : من هر وقت دارویی می خرم حتما قبل از مصرف تو سایتها دنبال توضیح دارو، عوارض جانبی اون، تداخلش با داروهای دیگه. را search می کنم. حتی وقتی یک وسیله الکترونیک می خرم حتما به سایت سازنده اش مراجعه می کنم تا درباره آن اطلاعات کاملی داشته باشم. هر وقت اسم یک بازیگر، یک فیلم، یک وسیله، یک کتاب، یک نویسنده، هرچی می شنوم سریع تو notepad موبایلم یاداشت می کنم تا بعدا search شون کنم. لپ تاپ ام هم پر چیزهایی هستش که بیخودی download یا save کردم.آن قدر توی مغزم اطلاعات درباره همه چیز پر کرده ام که مغزم دچار اشباع شده است
اعتياد بدون دارو در فضای سايبر
پژوهشگاه خانواده دانشگاه شهيد بهشتي در ارديبهشت ماه سال 87 ميزبان همايشي با عنوان "اولين كنگره بين المللي آسيب شناسي خانواده"خواهد بود
اينترنت امكانات و قابليت هاي بسياري را براي كار، آموزش، بازي و ارتباطات ارائه مي‏كند. اما كاربران غالبآ جواني وجود دارند كه از اين شبكه بيش از حد معقول استفاده مي‏كنند؛آنان از محدوديت‏هاي اتصال عادي كه به رفتار هاي اعتيادآوري همچون خريداري بي‏ضابطه و تفنني منجر مي‏شود عبور كرده و تمام كنترل خود را در زندگي واقعي از دست مي‏دهند. اين رفتارهاي اعتيادآور بدون وابستگی به مواد دارويي، با جستجويي لذت بخش و هيجان انگيز آغاز شده و با از دست دادن كنترل رفتار، فرد سر گردان در فضای سايبری را با آسيب هايي فردي و اجتماعي مواجه مي كند كه بيشتر آنها جدي و پيچيده بوده و بامنشاء ارتباطي همراه است. افرادي كه در فضای مجازي رفتارهاي اعتيادگونه ناشي از وابستگي به اينترنت را از خود بروز مي‌دهند، «نوجوانان غير معمول و عجيب و غريب» نيستند، بلكه اكثر آنان نو جوانان و جواناني هستند كه همه‌ بازدهي و ظرفيتشان تحت تأثير اين رفتارها است.
بر اساس يافته هاي پژوهش يك انجمن آمريكايي روانشناسي ، مطالعه‌اي كه توسط كيم برلي يونگ در دانشگاه پيتس برگ برادفورد انجام شد ‌٣٩٨ مرد و زني كه به طور متوسط ‌٣٨ ساعت در هفته به اينترنت متصل بودند مورد بررسي قرار گرفتند ، حفظ رابطه اي «سالم» با اينترنت، تعميم و انسجام بهتر واقعيت مجازي به زندگي جاري و ايجاد گروه‏هاي مباحثه در اينترنت، برخي از راه‏حل‏هائي است كه بر اساس يافته های تحقيق اين پژوهشگر، براي مقابله با اين آسيب فزاينده از سوي معتادان سايبري پيشنهاد شده‏است.
تست اعتیاد به اینترنت
حتی تستهایی برای مشخص شدن میزان اعتیاد افراد به اینترنت تهیه شده است به عنوان نمونه تست اعتياد به اينترنت (IAT) يكي از معتبرترين تست‌هاي مربوط به سنجش اعتياد اينترنتي است كه توسط دكتر كيمبرلي يانگ (Kimberly Young) ابداع شده است. در تست IAT هر چه نمره شما بيشتر باشد؛ اعتياد شما به اينترنت شديدتر است. نمرات هم به ترتيب از يك تا پنج هستند. در این تست سوالاتی از این قبیل مطرح شده است :
چقدر بيشتر از آنچه قصد داريد؛ در اينترنت مي‌مانيد؟
چقدر به‌خاطر آنلاين ماندن؛ اعضاي خانواده را ناديده‌ گرفته‌ايد؟
چقدر ديگران از شما به خاطر ميزان آنلاين بودن‌تان شاكي هس
تند؟
چقدر به‌خاطر اينترنت؛ نمرات و كارهايتان در مدرسه افت كرده است؟
چقدر ايميل‌هايتان را پيش از كارهاي ضروري ديگرتان چك مي‌كنيد؟
چقدر عملكرد كاري و بهره‌وري شما به خاطر اينترنت آسيب ديده است؟
چقدر وقتي كسي هنگام آنلاين بودن مزاحم شما مي‌شود؛ غر مي‌زنيد؛ فرياد مي‌زنيد يا عصباني مي‌شويد؟
چقدر فكر مي‌كنيد كه در حالت آفلاين حواس پرتي داريد؛ ولي در حالت آنلاين بهتر هستيد؟
چقدر وقتي آنلاين هستيد اين جمله را به كار مي‌بريد: فقط چند دقيقه مونده؛ الان ميام
چقدر سعي كرده‌ايد از ميزان آنلاين بودن خود بكاهيد و موفق نشده‌ايد؟ پاسخ های این تست به صورت 5 گزینه ای طراحی شده که شامل این موارد است :
1- به ندرت□ 2- گاه‌گاهي□ 3- غالبا□ 4- بكرات□ 5- هميشه
اگر پاسخ فرد به اکثر سوالات گزینه های 4 و 5 باشد او یک معتاد اینترنتی است .
مراحل اعتیاد اینترنتی
قبل از هر چیزی باید به این نکته اشاره کنم که اعتیاد اینترنتی سه مرحله دارد. تداوم استفاده، زیاد شدن ساعت مصرف و مرحله اعتیاد واقعی. اعتیاد به اینترنت هم مثل اعتیاد به تماشای تلویزیون، کشیدن سیگار، انجام دادن فعالیتی خاص در ابتدا کم خطر به نظر می رسد اما به هر حال در صورت بی توجهی به آن تبدیل به یک اعتیاد صد در صد واقعی می گردد.
تشخیص اعتیاد به اینترنت
از معمول ترین معیارهای تشخیص اعتیاد به اینترنت می توان به مواردی نظیر افت تحصیلی شدید، کاهش وزن به علت از بین رفتن نظام تغذیه بدن، بالا رفتن دامنه تنش های عصبی، کاهش فعالیت های اجتماعی، معاشرت با اشخاص یا گروههای بزرگتر، قانون گریزی، عدم مسئولیت پذیری در خانواده، خشونت بیش از حد، پرخاشگری، تغییر عادت های رفتاری، ابتلا به سردردهای عصبی و ... نام برد که می توان به کمک آنها علائم اعتیاد به اینترنت را در دیگران شناسایی کرد.
نشانه هایی از اعتیاد اینترنتی
برای مثال هنگامی که شما نوجوانی را برای خوردن شام صدا می زنید و ساعت ها طول می کشد تا رایانه خود را خاموش کند باید احتمال داد که این فرد به اینترنت معتاد شده است.
همچنین افرادی که زمانهای طولانی و متمادی را صرف انجام بازیهای رایانه ای کنند یا در گروههای بحث اینترنتی شرکت می کنند در شمار افراد آلوده قرار می گیرند.
نکته ای که باید به آن توجه جدی شود این است که این افراد درست مثل معتادان به مواد مخدر، بعد از مدتی و در صورت عدم دسترسی به کامپیوتر و اینترنت دچار بیقراری، تحریک پذیری، عصبانیت و احساس نیاز می شوند. البته شدت این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت است. درمان اعتیاد به اینترنت از آنجایی حائز اهمیت است که وابستگی به کامپیوتر و بی تفاوتی نسبت به دیگران باعث عدم مسئولیت پذیری نسبت به خانواده، ازدواج، شغل و سایر مسائل می شود و به همین دلیل مشکلات کوچک و بزرگی برای خودشان به وجود می آورند که در صورت ادامه این روند، پیش بینی ها آینده ای نگران کننده را نشان می دهد.
ویژگی های اعتیاد اینترنتی
مرور بر ادبيات نظري و تجربي پيرامون اعتياد اينترنتي, نشانگر آن است كه اعتياد اينترنتي پديده‌اي است كه از سه ويژگي برخوردار است:
1. اعتياد اينترنتي، نوعي اختلال و بي نظمي وسواسي است كه برخي ويژگيهاي آن مشابه شرايط‌ آسيب‌شناسانه است. در واقع، زماني مي‌توان گفت كه فرد دچار اعتياد به اينترنت شده است كه داراي علائم خستگي زودرس، تنهايي، افسردگي و غيره باشند. افرادي همچون اورزاك و يونگ به چنين تعريفي از اعتياد اينترنتي اعتقاد دارند. روشهاي درمان اين نوع اعتياد نيز، رفتار درماني شناختي و تقويت درماني انگيزش است.
2. اعتياد اينترنتي، نوعي اختلال و بي نظمي رواني است. از اين ديدگاه زمينه تحقيقي جديدي تحت عنوان «روان درماني اينترنتي» ظهور كرده است. اين ديدگاه, معتادان اينترنت را به‌عنوان بيمار مي‌بيند. روش درمان اين نوع اعتياد نيز، تشكيل گروههاي خبري و گروههاي بحث است. در اين شكل از درمان، اعضاي اختلالات رواني مرتبط به هم، نقش يك گروه حمايتي را بازي كرده و با ارائه پيشنهادات آن‌لاين و روشهاي برخورد با آن، از شدت اعتياد اينترنتي مي‌كاهند. افرادي چون استن، هانگ و آلسي به چنين ديدگاهي اعتقاد دارند. 3. اعتياد اينترنتي نوعي مشكل رفتاري است. دليل اين مسئله نيز، وجود يك رابطه قوي بين اعتياد اينترنتي و وابستگي شيميايي است. مطالعات نشان داده‌اند كه افرادي كه مشكلات وابستگي شيميايي دارند، در هفته وقت بيشتري را صرف اينترنت مي‌كنند، تا كاربران «وابسته غيرشيميايي».
عباس محمدی اصل، دکترای جامعه شناسی و استاد دانشگاه می گوید :
مشکل اعتیاد اینترنتی از عوارض زندگی در دنیای متمدن است ولی با این حال این مشکل در جوامع غربی کمتر از جوامع شرقی به چشم می خورد و علت این امر این است که در جوامع غربی ارائه اینترنت به درون جامعه به همراه یک برنامه مدون و پایدار و طبق برنامه ریزی های قبلی صورت گرفته است در حالی که ورود اینترنت به سایر کشورها طبق برنامه و کنترل شده نبوده است و به همین دلیل است که دچار مشکلاتی شده اند.
به اعتقاد وی بعد از ورود اینترنت به ایران نگاه جامعی در خصوص اینترنت در کشور ما وجود ندارد و بعضی اشخاص همواره سعی در زیر سؤال بردن اینترنت می کنند وی علت موفقیت بیشتر دنیای غرب را در خصوص نحوه استفاده از اینترنت وجود «برنامه ریزی منظم اجتماعی» می داند و این موضوع را یادآوری می کند که آنها می خواهند با این کار از الگوهای قدیمی آموزش خلاص شده و جامعه، محیط های علمی و فرهنگی را به سمت خلاقیت های جدید و دنیای مدرن هدایت کنند
علت اصلی اعتیاد اینترنتی در ایران
یکی از علت های مهم روند رو به رشد مشکل اعتیاد اینترنتی در ایران این است که مدیریت کلان اجتماعی برنامه ریزی مناسبی برای رفع مشکلات جوانان نظیر رفع بیکاری، شرایط مناسب ادامه تحصیل و مشکلات معیشتی جوانان ننموده، برنامه ریزان اجتماعی برنامه مناسبی ارائه نکرده اند هم چنین در زمینه نحوه استفاده از اینترنت کار فرهنگی صورت نگرفته که در صورت ادامه این روند باید شاهد عوارض آسیب جدیدی باشیم که جامعه ما را تهدید می کند. جوان وارد یک فضای مجازی می شود و در این فضا می خواهد شروع به مکالمه و تبادل افکار کند. در این صورت نکته ای که وجود دارد این است که این شخص از واقعیت دور می شود و فراموش می کند که ارتباطات مجازی و واقعی چقدر تفاوت دارند و دچار رفتار دوگانه می شود و دچار تخیلات می شود سلیمی، روانشناس می گوید : یکی از بزرگترین علت های روانی هر نوع اعتیادی فرار از مشکلات روزانه می باشد. اما موضوعی که در اینجا بایستی به آن توجه شود مشخص کردن مسئله سن، جنسیت و کاربری است که قصد استفاده از اینترنت را دارد. کاربر اینترنتی محدوده سنی و جنسیت مشخصی ندارد.
این به این مفهوم است که منحصرا تمام استفاده کنندگان از اینترنت مرد یا زن نمی باشند و افراد متفاوتی از این دو جنسیت با سنین مختلف اقدام به استفاده از این تکنولوژی می کنند. برای مثال یک دانش آموز دبستانی یا دبیرستانی، یک ورزشکار، یک مادر خانه دار، یک استاد دانشگاه هر کدام می توانند از کاربران اینترنت باشند و هر کدام با توجه به نیازهایی متفاوتی که دارند از آن استفاده کنند اما موضوعی که در حالت کلی عمومیت دارد این است که این افراد هر کدام برای خود مشکلاتی دارند که باعث آزار و اذیت آنها از درون می شود، مشکلاتی که گاه نمی توانند آنها را به راحتی با والدین، دوستان یا نزدیکان خود در میان گذاشته و بنابراین سعی می کنند اقدام به برقراری ارتباطات مجازی در محیط اینترنت نمایند.
ادامه این روند در دراز مدت همانطور که قبلا به آن اشاره شد باعث بوجود آمدن نوعی آمادگی ذهنی و روحی برای ورود به اعتیاد ۳ مرحله ای و در نهایت پناهندگی او به دنیای مجازی شود. اگر بخواهیم به این مسئله فقط از نگاه فردی نگاه کنیم به این نتیجه می رسیم که تمام عوارض ناشی از این اعتیاد متوجه خود شخص خواهد شد ولی مسئله مهمتر جدا از خطراتی که سلامت اخلاقی معتاد به اینترنت را تهدید می کند این است که این شخص بعد از مدتی شروع به تبلیغ استفاده از اینترنت در بین دوستان و هم سن وسالان خود می کند، که این کار خود می تواند باعث گسترش اعتیاد به اینترنت گردد دکتر محمدرضا حسینی، جامعه شناس می گوید : معتادان اینترنت ترجیح می دهند با تشکیل گروه ها و برقرار کردن ارتباطات تنگاتنگ با یکدیگر به نوعی خلاهای روحی خود را برطرف کنند. برای دسته ای از جوان ها که اسیر اینترنت شده اند دنیای مجازی چت روم ها و بازی های اینترنتی به راحتی جایگزین افراد فامیل، دوستان، تحصیل، اشتغال و خواب می شود، به طوری که بعضی از جوانان ایرانی از ساعت ۱۰ شب تا ۴ صبح وقت خود را صرف اینترنت می کنند و به طور هفتگی ۴۰ تا ۵۰ ساعت با اینترنت هستند و از دنیای واقعی که در آن زندگی می کنند فاصله می گیرند. نوجوانان معتاد به اینترنت صرفنظر از جنسیت، سن و مقطع تحصیلی بدون هیچ منظور و هدفی تنها برای یافتن چیزهای جدید و مهیج در این شبکه پرسه می زنند که معضلات اقتصادی، بیکاری و نبود امنیت شغلی آن را تشدید می کند.
درمان اعتیاد اینترنتی
در مورد شیوه ترک اعتیاد اینترنتی نیز باید گفت مهمترین راه چاره کنترل کمیت و کیفیت اتصال به اینترنت است . همچنین مقید کردن فرد به برنامه زمان بندی شده برای اتصال به اینترنت و بیرون زدن از محیط مذکور از روش های ترک اعتیاد اینترنتی ذکر شده است . اما جالب است بدانید که اعتياد روز افزون بسياري از مردم کره جنوبی و به خصوص جوانان به اينترنت موجب شده دولت اين کشور اردوهاي ويژه اي را براي درمان معتادان اينترنتي برپا کند. اين اردو که Jump Up Internet Rescue School نام دارد از امکانات ويژه اي برخوردار است. جلسات مشاوره، کارگاه هاي درماني و تمرينات سخت مشابه با اردوگاه هاي نظامي بخشي از برنامه هاي اين مدرسه است. مدير اين مدرسه معتقد است به علت پيشرفت پرشتاب فناوري در کره، مردم اين کشورهم پيش ازبسياري از مردم ديگر نقاط جهان با پيامدهاي منفي فناوري مواجه شده اند.