دلایل شکست ایران از اسکندر گجسته

اين پرسش براي همگان پيش مي آيد که چگونه شاهنشاهي نيرومندي که کورش و داريوش آن را به راستي به گونه‌ي آرمان شهري پديد آورده بودند سرنگون شد؛ در اين جا کوشيده ام تا به اين پرسش پاسخ دهم.

نظام استبدادي موجب مي شد تا شاهنشاه قدرت مطلقه داشته باشد و هر چه مي خواهد انجام دهد و نظارت آنچناني بر کرده هاي شاهنشاه وجود نداشت (البته ماندگاري نظام استبدادي در روزگار هخامنشيان به جهت اعتماد مردم‌يعني پارسيان به شاهنشاهان بزرگي چون کورش بزرگ و داريوش‌يکم بوده است)، اين امر دو عامل را سبب مي شد؛‌يکي اين که اگر شاهنشاه در امور کشوري اهمال مي کرد، با وجود همه‌ي تمهيدات در نظر گرفته شده از سوي شاهنشاهان تمدن سازي چون کورش و داريوش، کشور دچار بحران مي شد و رو به ضعف مي نهاد، چنانکه در روزگار داريوش دوم و اردشير دوم ديده مي شود. دوم آنکه قدرت مطلقه که فرمانروايي بر جهان متمدن بود، هرکس که در اطراف آن بود را به سوي خود جلب مي کرد؛ در نتيجه در صورت سست شدن فرآيند جانشيني و همچنين تضعيف شخص شاهنشاه، آشوب بر سر رسيدن به مقام شاهنشاهي در مي گرفت، چنانکه در جانشيني اردشير دوم (اگر داستان‌يوناني درين باره درست باشد) و پس از آن، جانشيني اردشير سوم ديده مي شود. نزاع بر سر قدرت درست هنگامي که اسکندر گجسته به کشورهاي شاهنشاهي مي تاخت، به اوج خود رسيد و اين عامل شايد مهم ترين عامل شکست ايران بود. اسکندر به خوبي از اوضاع آشفته‌ي ايران بهره مي برد. در صورت نبود اين جنگ دروني در شاهنشاهي اسکندر مي دانست که نمي تواند پيروز شود و رفتن او به ژرفاي آسيا ديوانگي است.

عامل ديگر را مي توان در تضعيف جايگاه ارتش در شاهنشاهي دانست؛ شاهنشاهاني چون داريوش دوم و اردشير دوم چاره‌ي هرکار را با توجه به ثروت بي کراني که داشتند، دادن پول مي دانستند. در نتيجه جايگاه ارتش تنزل کرده و ارتش در کشورهاي خوربري آسياي کهين از سربازان مزدور بويژه‌يوناني بهره مي بردند، همچنين در چندين مورد همين مزدوران ‌يوناني به ارتش خيانت کردند. مشکل ديگر تعليم نديده بودن بخشي از سربازان ارتش بود؛ چون مدت ها بود که در شاهنشاهي لشکرکشي بزرگي پديد نيامده بود و در امور ارتش اهمال مي شد و نيروي اصلي ايران در پادگان هاي کشورهاي مختلف پراکنده بود و چون جنگ قدرت نيز وجود داشت، داريوش تنها مي توانست به پول گنجينه‌ي خود متکي باشد تا آنکه لشکري پديد آورد که سربازان آن تنها فنون آغازين جنگ را بلد باشند، در صورتي که اسکندر گجسته مدت دوسال صرف گردآوري سپاه و همچنين آموزش سربازان سپري کرد که در اين مدت دربار آشوب زده‌ي ايران آشفته بود. با اين همه شکست هاي ايران در برابر اسکندر گجسته نبايد به منزله‌ي دليل و‌يا حتي علامت معني دار درهم شکستگي لشکري شاهنشاهي داريوش نگريسته شود.[۱]

مي توان گفت که شاهنشاهي در رکود، آماده‌ي برابري با چالش نظامي و استراتژيکي به اين اهميت نبود و از آن هنگام که در برابر پادگان هخامنشي،‌يک رقيب مصمم به جنگ تام و کامل، پا به سرزمين هاي آسياي کهين نهاد، راندن وي بي نهايت دشوار شد، چه از آن پس دشمن بود که از مواضع استراتژيک هخامنشي بهره مي برد.[۲] از بعد رواني جنايت هاي خانداني پديد آمده در روزگار اردشير سوم و پس از آن نيزعاملي در سرنگوني شاهنشاهي است، چنانکه درباره‌ي ساسانيان نيز اين امر صادق است.

کردار ناشايست اردشير سوم در سرکوب شورش هاي کشورهاي شاهنشاهي در لبنان و مصر نيز دست کم در سرنگوني کشورهاي خوربري شاهنشاهي عامل مهمي بوده است. گذشته از مردم ايران‌يعني بخش خاوري شاهنشاهي از دجله به اين سو، ديگر مردمان کشورهاي شاهنشاهي نيز، شاهنشاه را دوست مي داشتند و وي را چون سرپرست نيکي مي پنداشتند؛ به همين دليل شاهنشاهي هخامنشي در روزگار قدرت، تنها نظام جهاني پايدار در تاريخ جهان به شمار مي رود. اما بر اثر سستي شاهنشاهاني چون داريوش دوم و اردشير دوم شورش هايي در برخي کشورها پديد آمده بود، در نتيجه اردشير سوم که تندخود نيز بود در سرکوبي اين شورش ها چنان شدت عمل به خرج داد که مردم اين کشورها ديگر هخامنشيان را دوست نمي پنداشتند و مردم کشورهايي چون لبنان و مصر در جستجوي کسي بودند تا آنها را از دست هخامنشيان آزاد کند؛ با آمدن اسکندر اين مردم او را همچون آزادکننده اي مي دانستند (به همين دليل گرفتن شهرهاي لبنان و همچنين مصر به سادگي انجام شد.) غافل از آنکه اسکندر بلايي اسماني بود که بر سر مردم متمدن جهان آن روز فرود آمد.

در ميان دلايلي که براي ناتواني شاهنشاهي و پيروزي اسکندر آورده اند، تاکيد بر بحران ساختاري ناشي از اقتصاد خراجگذاري است که سخت بر اقوام تابع سنگيني کرده، موجب ناخشنودي و رويگرداني از شاه بزرگ شده است و پيشگام آن اومستد است. اين نگره نادرست است و عصر هخامنشي موجب تهي دستي در کشورهاي گوناگون نشده است. مجموعه ذخايري که اسکندر از پايتخت هاي بزرگ شاهنشاهي گردآوري کرده، بسيار پايين تر از رقم حاصل جمع فرضي خراج ها از عصر داريوش بزرگ تا داريوش سوم بوده است و نمي توان گفت که باج هاي دريافتي، ديگر به جامعه بر نمي گشت و آن سبب فقر شد. شاهنشاهي داريوش سوم، دولت محتضر و مردودي نيست که گاهنويسان نمايانده اند، چه در زمينه‌ي اقتدار و شوکت شاه بزرگ و چه در قلمروي مالي و نظامي،‌يا تلاش هاي توليدي کشورهاي گوناگون‌يا همکاري سرآمدان محلي، هيچ عاملي نشان نمي دهد که قابليت هاي دروني و فطري شاهنشاهي از داريوش بزرگ تا سوم در معرض تباهي واقع شده باشد، هرچند که شايد در آنها سستي پديد آمده بود.[۳]

[1] بريان، ص 1659

[2] بريان، ص 1789

[3] بريان، ص 1659 تا 1682

» دلایل حذف شدن ۴ چهار صفر از پول ملی ایران
» رابطه تپش قلب و شکست عشقی !!
» زنی که مرغش رکورد شکست!! + عکس
» آذرباد و مزدیسنا پس از اسکندر
» ۳۰۰ تن در ترموپيل و اسکندر: دگرديسي اسطوره‌ها