اسلام، واپسين دين جهاني

پيامبر اسلام محمد بن عبدالله نه تنها از بزرگترين مبدعان دين که از برجسته‌ترين شخصيت‌هاي اجتماعي و سياسي بشر و از بزرگترين مصلحان است که با اراده‌اي راسخ در راه هدف خود تا رسيدن به پيروزي از پاي ننشست. زندگي محمد با شادي آغاز نشد، پدر وي پيش از تولد زندگي را بدرود گفت و در کودکي مادر خود را از دست داد و از آن هنگام در کفالت عموي خود به سر برد. وي در دوران کودکي و نوجواني سفرهايي به شام داشته است؛ اين سفرها فرصتي بود تا با مردمان ديگر و با انديشه‌هاي مختلف آشنا شود و فرصتي براي مقايسه‌ي افکار و شرايط جامعه‌اش با ديگران بيابد.[۱] بگذريم پيامبر بزرگ اسلام چندي به شباني پرداخته بود؛ آنچنانکه شريعتي مي‌گويد شباني و دشت، مدرسه‌اي است که بيشتر از مدرسه‌ي آتن و آکادمي به بشريت متفکر بخشيده که تاثيرشان بسيار بيشتر نيز بوده است. شباني در دشت بي‌انتها و آرام، فن تنها زيستن و رجوع به خود است. کسي که مي‌بايست رهبري را در دست گيرد بايد از ديگران بي‌نياز بوده، استقلال رواني و شخصيتي داشته باشد که اين مگر در تنهايي بدست نمي‌آيد.[۲] تنهايي و تفکر زاييده از آن در برابر اين جهان بي‌انتهاست که انديشه‌هاي بزرگ را پديد مي‌آورد، بعدها که وي مدت‌ها در تنهايي بر فراز مکه به تفکر و شايد سخن‌گفتن با خدا به سر مي‌برد، او آماده‌ي کار عظيمش شد.

محمد(ص) که با انديشه‌هاي يهودي و مسيحي آشنا بود، تفکر نويني برپايه‌ي يک ديد نوين پديد آورد که به حق از آنها برتري داشت. در واقع نقش اسلام بيشتر منسجم‌کننده و سازمان‌دهنده‌ي اديان مسيحيت و يهود بوده که از آندو مکتبي نوين پديد آورده است. در واقع «دين يهود مادر دين مسيح و مادربزرگ دين محمد است».[۳] اسلام خود را ادامه‌ي اديان مسحيت و يهوديت معرفي مي‌کند؛ در اين ميان هرچند که مورخان اسلامي اخباري ذکر مي‌کنند که پيامبر اسلام و جانشينانش با مانويان درباره‌ي مسائل ديني بحث مي‌کردند،[۴] اشاره‌‌ي محسوسي از مانويت و يا انديشه‌ي مزدکي که در ايران پديد آمدند و يا اديان هندي در اسلام نمي‌بينيم. به نظر مي‌آيد پيامبر با تکيه بر اديان مسيحيت و بويژه يهوديت که تازيان با آنها آشنا بودند، فرهنگ و جهان‌بيني نويني عرضه کرد.

دين اسلام يک انديشه و روش و منش اصلاحي در توافق توحيدي ناب با پشتوانه‌ي يهوديت و مسيحيت و با آميزش با سنن عرب است. پيامبر اسلام نه تنها باورهاي عرب را پالود که انديشه‌ي تصويه شده‌اي بروز داد که براي همه‌ي جهانيان قابل پذيرش است. در قرآن صفاتي درباره ي خدا ذکر شده که ميان آنها در جامعه‌ي عرب شباهتي وجود ندارد، به همين دليل عرب خدا را همين اندازه که وابسته به خود مي‌داند، وابسته به تمام جهان مي‌داند؛ خدا مطلق و ذهني است و از هرگونه صفتي مبراست.[۵] مفهوم وسيع و بديعي که محمد براي دين آورد، رِنان را برآن داشته است که بگويد: «اسلام ديني است فطري، آزاده، جدي، معقول، بي‌تعصب، در يک کلمه ديني است فراخور همه‌ي مردم روي زمين».[۶] ولتر که بر يهود و مسيحيت مي‌تازد؛ درباره‌ي اسلام ديدگاه متفاوتي دارد آنچنانکه مي‌گويد: «از ميان ساخته‌هاي دست بشر تنها اسلام دين خدايي به نظر مي‌رسد» و يا آنکه هنگامي که تورات و انجيل را تخطئه مي‌کند، درباره‌ي قرآن مي‌گويد: «قرآن مجموعه‌اي از پندهاي اخلاقي، دستورهاي ديني، رازونياز با پروردگار، تحذير و تشويق جهانيان و شرح سرگذشت فرستادگان خداست که بنابر روايات عرب نقل شده است». ولتر خدا و مردم را چنان دور مي‌بيند که هرگونه پيوند مسقيمي را ميان آنها انکار مي‌کند، اگر پيامبر کسي باشد که بي‌پرده با خدا سخن مي‌گويد، چنين کسي از ديد ولتر وجود نداشته، ولي اگر کسي را پيامبر خداگويند که آيين خداشناسي را به مردم بياموزد، آنگاه از ديد ولتر «مسلمانان تا اندازه‌اي حق داشتند که محمد را نماينده‌ي خدا بدانند، زيرا او خداپرستي راستين را به آنان آموخت».[۷]

از سوي ديگر پيامبر به اصلاح و وضع قوانين در ميان اعراب همت گماشت. آيات قرآن بر دوگونه است: مکي و مدني. آيات مکي مربوط به جهان‌بيني و طرز تفکر و همچنين اخلاق و فروزه‌هاي انساني است؛ شديد، هيجاني، تذکاري و تنبيهي است از آنرو که هدف سازماندهي انديشه و تربيت افراد است. آيات مدني به قوانين و احکام مربوط است. اين آيات حقوقي و مانند جملاتي است که در کتاب‌هاي قوانين و حقوق ديده مي‌شود. در ۱۳سال نخست رسالت، پيامبر در مکه به تربيت افراد شايسته و بيان مکتب مي‌پردازد و در مدينه جنبش اجتماعي و سياسي را آغاز مي‌کند.[۸]

از درون‌مايه‌ي قرآن بر مي‌آيد که اين دين براي اعراب است که مصدق اديان خويشاوندش است،[۹] ولي پيامي جهاني دارد، به گونه‌اي که آدمي از خواندن قرآن دلشاد مي‌شود که همانا اين کتاب برآمده از پرودگار اوست.[۱۰] و مايه‌ي هدايتست به آنچه که راست و استوار است و نويد مي‌دهد مومناني را که نيکوکردارند که ارج بزرگي دارند.[۱۱] اين پيام براي همگان است و براي مرد و زن يكي است: هرفرد با ايماني كه كار نيك كند، چه مرد باشد و چه زن، او را زندگاني پاكي نصيب مي‌كنيم و در فرجام نيز بسيار بيش از آنكه نيكي كرده به او پاداش مي‌دهيم.[۱۲] از آغازين روزهاي برانگيختگي پيامبر اسلام در مکه، بيان اعتقادي قرآن جهاني است[۱۳] و پيامبر اسلام بشير و نذيري براي همگي مردمان و جهانيان و رحمتي براي آنان است.[۱۴] اما اسلام دو جنبه دارد: يكي اعتقادي و ديگري سياسي. آنجا كه قرآن مي‌فرمايد: خدا پيامبرش را به راهنمايي و دين حق فرستاد تا آنکه بر همه‌ي اديان غالب آيد، هرچند که مشرکان نپسندند؛[۱۵] بايد منظور، اسلام فراگير سياسي باشد، چه اين سخن در سوره‌هاي مدني آمده و بيان مي‌دارد كه اسلام برهمه‌ي اديان خرافي مشركان عربستان پيروز شده و آنان را از ميان برمي‌دارد و اسلام دين فراگير عرب خواهد شد.

اسلام از آنرو که يک انديشه دارد و در انديشه‌ي آن قوميت نيست، ديني جهاني است؛ اما از آنرو که احکام و قوانين دارد، يک رسم و قانون عربي است. براي روشن شدن بحث، نمونه‌هايي از احکام اسلامي را ذکر مي‌کنم. در جامعه‌ي عرب براي زن ارزشي قائل نبودند و او را وارد در زندگي اجتماعي نمي‌دانستند. در چنين جامعه‌اي اسلام به اصلاح پرداخت؛ اما اصلاحي که متناسب با جامعه‌ي عرب باشد. از اينرو نقش اقتصادي را به مرد واگذاشته و مردان را بر زنان برتري داد[۱۶] و در حالي که اعراب براي زنان حق هيچ ارثي قائل نبودند، ارث زن را نصف مرد قرار داد.[۱۷] يا آنکه با توجه به محيط ظهور خود و همچنين شرايط پيش‌آمده،[۱۸] تعدد زوجات را در چارچوبي محدود ساخته و با شرط رعايت عدالت، اجازه‌ي داشتن ۴همسر به مرد داده است، گرچه داشتن کنيزان را محدود نکرده است.[۱۹] آنچه درباره‌ي خشونت عليه زن در قرآن آمده نيز اصلاحي بر کردار عرب است که آنرا آخرين راه در برابر نافرماني زن دانسته است.[۲۰] واضح است که چنين احکامي در جامعه‌ي جهاني امروز قابل‌پذيرش نمي‌نمايد؛ اما به ياد داشته باشيم که چنين دستورهايي براي عرب و متناسب با ويژگي‌هاي جامعه‌ي عرب آنهم درآن زمان پديد آمده است. همچنين موضوع ديگر که بنده نمي‌توانم نظري درباره‌ي آن بدهم، موضوع شهادت زن است. در سوره‌ي بقره آمده است: دو گواه بگيريد از مردان خود، پس اگر دو مرد نباشد، يک مرد و دوزن از گواهاني که دادگر باشند و به گواهي ايشان راضي شويد و تعيين دو زن براي اينست که چون يکي از آنها فراموش کند، ديگري بياد او آورد.[۲۱] در اينجا اين توجيه را شنيده‌ام که زن تحت تاثير احساسات نيرومند خويش است و کمتر از مرد در دادن شهادت حق پايداري تواند کرد؛ در اينباره خود بانوان گرامي بايد قضاوت کنند (بگذريم از اينكه در مواجه با يك طلبه‌ي حوزه‌ي علميه‌ي قم علت را پرسيدم و او هم در پاسخ گفت كه روايت داريم كه زن نقصان عقل دارد !!!).

به طور ضمني اسلام غارت را در جنگ و حتي برده‌گيري از اسراي جنگي را که قانون آنهنگام جنگ در بسياري از نقاط جهان بود مجاز دانسته است. نکته‌ي مهمي که با نگاه در تاريخ جنگ‌هاي عرب دردناک است آنکه آمده است که بهره‌گيري از زنان شوهرداري که به دست آورده‌باشند مجاز است[۲۲] نمونه‌هاي اين عمل را درباره‌ي زنان و كودكان بنوقريظه مي‌توان مثال آورد كه پس از اعدام ۹۰۰ مرد اين قبيله‌ي يهودي، به بردگي فروخته شدند،[۲۳] اين درست همان رويه‌اي است كه در تورات به آن اشاره شده است: اگر مردم شهر تسليم نشدند، شهر را محاصره كنيد، هنگامي كه يهوه، خدايتان آن شهر را به شما داد، همه‌ي مردان آنرا از ميان ببريد، ولي زنها و بچه‌ها، گاوها و گوسفندها و هرچه را كه در شهر باشد مي‌توانيد براي خود برداريد.[۲۴] نمونه‌ي ديگر درباره‌ي خود پيامبر و درمورد صفيه يكي از زنان پيامبر است كه همسر كنانه‌ بن الربيع يكي از بزرگان قبيله بنونضير بود كه به اسارت اسلام درآمد و پيامبر او را به مالكيت خويش درآورد (يعني زن شوهرداري را با اينكه شوهرش زنده بود، از آن خود كرد، به اين دليل كه به اسارت اسلام افتاده بود).[۲۵]

[1]مسلمانان براي اينکه ثابت کنند پيامبري محمد بر حق است، از ديگر اديان حتي در زمان خود او گواه مي‌آورند. در ۱۷سالگي که محمد به شام مي‌رود در يک دير که بدست بوحيرا سرجيوس است اقامت مي‌کنند؛ در اين ميان چشم وي به محمد مي‌افتد و با قصص منطبق مي‌نمايد و آثار نبوت از جمله مهر نوبت را در او مي‌بيند. پروفسور لويي ماسينيون يکي از بزرگترين اسلام‌شناسان سده‌ي بيستم ثابت نموده که وجود بوحيرا سرجيوس ساختگي است و اين شخصيت از سوي مسلمانان ساخته شده است (شريعتي، روش شناخت اسلام، ص ۲۵۳).

[2] شريعتي، روش شناخت اسلام، ص ۲۵۸

[3] نقل از ولتر: حديدي، اسلام از نظر ولتر، ص ۱۱۳

[4] خدايارمحبي، اسلام‌شناسي، ص ۳۰۵

[5] شريعتي، روش شناخت اسلام، ص ۵۵۰

[6] اسلام از نظر ولتر، ص ۱۳۵

[7] همان، ص ۱۹۵

[8] شريعتي، همان، ص ۲۵۴تا ۲۵۷

[9] وهذا کتاب انزلناه مبارک مصدق الذي بين يديه و لتنذر ام القري و من حولها …: انعام(۶)، ۹۲؛ هم‌چنين شوري(۴۲)، ۷

[10] زمر(۳۹)، ۱

[11] اسرا(۱۷)، ۹

[12] نحل (۱۶)، ۹۷

[13] تکوير (۸۱)، ۲۷؛ در جاهاي ديگر نيز به اين امر اشاره شده است: قلم (۶۸)، ۵۲؛ ص (۳۸)، ۸۷

[14] صبا (۳۴)، ۲۸؛ فرقان (۲۵)، ۱؛ انبياء (۲۱)، ۱۰۷

[15] توبه(۹)، ۳۳؛ همچنين فتح(۴۸) ۲۸، صف(۶۱)، ۹

[16] الرجال قوامون علي النساء بما فضل الله بعضهم علي بعض و بما انفقوا من اموالهم...: نساء(۴)، ۳۴؛ وللرجال عليهن درجه...: بقره(۲)، ۲۲۸

[17] نسا (۴)، ۱۱

[18] گفته مي‌شود كه بيان تعدد زوجات در قرآن به جهت فاجعه‌ي جنگ بدر و باقي ماندن بيوگان و يتيمان بسيار بوده است.

[19] ...فانکحوا ما طاب لکم من النساء مثني و ثلاث و رباع فان خفتم ال تعدلوا فواحده او ماملکت ايمانکم ذلک ادني الاتعولوا: نساء(۴)، ۳

[20] نساء(۴)، ۳۴

[21] ...واستشهدوا شهيدين من رجالکم فان لم يکونا رجلين فرجل و امرتان ممن ترضون من الشهدا ان تضل احداهما فتذکر احداهما الاخري... :بقره(۲)۲۸۲

[22] والمصحنات من النساء الا ما ملکت ايمانکم ...: نساء(۴)، ۲۴

[23] سيره‌ي ابن هشام، ص ۷۵۴تا ۷۵۶؛ همچنين تاريخ طبري، ج۳، ص ۱۰۸۲و ۱۰۸۳

[24] تورات، تثنيه، ۲۰: ۱۲تا ۱۴؛ توجه كنيد كه در تورات آمده كه اين دستورها درباره‌ي شهرهاي بيرون از سرزمين موعود است؛ درباره‌ي شهرهاي سرزمين موعود يهوديان هيچكس را نمي‌بايست زنده مي‌گذاشتند! (همانجا، بند ۱۶)

[25] تاريخ طبري، ج۳، ص ۱۱۴۸

يك نظر و توجه (چهارشنبه ۱۸مهر ۱۳۸۶)

هردو جبهه‌ي ملي‌گرايي و اسلام‌گرايي در برابر بنده ايستادند. آن‌يكي گفت كه چرا قوانين اسلامي را رد مي‌كنيد و آن ديگري گفت كه چرا از اسلام تمجيد بي‌مورد كرده‌اي. شايد در اينجا بايد بگويم كه بنده اشتباه كردم و دو طرف حق دارند. اما بگذاريد كمي منطقي درباره‌ي قوانين اسلامي سخن برانم:

قوانين اسلامي چون موارد نقض حقوق اقتصادي زن را تنها در اين چارچوب مي‌توان پذيرفت كه نقش اقتصادي به مرد داده شده باشد. چنين چيزي در ميان ملل مختلف وجود داشته، اما عكس آن نيز حتي مدت‌ها پيش از اسلام ديده مي‌شود. نمونه‌ي پروضوح آنرا نبشته‌هاي پارسه به ما مي‌گويند؛ چرا كه شمار كمابيش برابر مرد و زن حقوق‌بگير نمايانگر نقش اقتصادي پر رنگ زن است. از سوي ديگر مسلم است كه نداشتن حق برابر اقتصادي براي زن را بايد نشان از جامعه‌ي مردسالارانه‌ي حكمفرما در سراسر جهان در سير تاريخ بشر تا قرون جديد دانست كه با افزايش رشد فكري عامه‌ي مردم، اين حق برابر به زن داده شد. بنابراين نداشتن حق اقتصادي برابر در قوانين اسلامي را نمي‌توان پذيرفت. قوانين اجتماعي و نقض حقوق زن در موارد خانوادگي چون طلاق و همچنين نداشتن حق گواهي برابر را بايد حتي در زمان ظهور اسلام ناعادلانه دانست. امروزه در كشورهاي بسياري دوهمسره بودن غيرقانوني است؛ اما ۴ زن داشتن در اسلام مجاز است. اگر ديگر حقوق زن مذكور در بالا اجرا شود، در اين‌باره نيز نمي‌توان بهانه‌اي براي حق داشتن مرد در داشتن ۴همسر داشت. از همه‌ي اينها بدتر مجاز دانستن برده‌داري و حق استفاده از كنيز است.

بنابراين دست‌كم از ديد منطقي قوانين اسلامي محكوم‌اند! مگر آنكه يك مسلمان‌زاده از روي بلاهت مذهبي قوانين اسلامي را قوانين بلاتغيير بداند.

» سيری در اديان و اسلام ۲
» سيری در اديان و اسلام ۳
» سيری در اديان و اسلام ۴
» نگاهی به اسلام
» سيری در اديان و اسلام ۲