جنگ يوگوسلاوي و پيمان ديتون

پیمان صلح دیتون بین رهبران بوسنیاك (مسلمانان بوسنیایی)، صرب‌ها و گروه‌های كروات
در بوسنی وهرزگوین، منعقد شد و رسما به جنگ داخلی سه ساله در آن كشور پایان داد.
این توافقنامه در تاریخ ۲۱ نوامبر ۱۹۹۵ در دیتون واقع در ایالت اوهایو آمریكا ارائه
و در چهاردهم دسامبر همان سال در پاریس به امضا رسید. این پیمان برای تضمین یك صلح
دائم در بوسنی و هرزگوین و زمینه‌سازی برای اتحاد مجدد جوامع نژادی جدا شده این
كشور، طراحی شد."
روز جمعه (۱۴ دسامبر) مصادف است با دوازدهمین سالگرد امضای
معاهده‌ی صلح دیتون كه به سه سال جنگ و خونریزی در قلب اروپا و پس از جنگ جهانی دوم
خاتمه داد و فشار افكار عمومی باعث شد تا سرانجام جامعه‌ی جهانی در برابر
نسل‌كشی‌ها و جنایات صورت گرفته علیه مسلمانان بوسنی واكنش نشان دهد.
●
"اتفاقات قبل از پیمان دیتون"
جنگ یوگوسلاوی در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰، پس از آن
شروع شد كه فدراسیون یوگوسلاوی (متشكل از بوسنی وهرزگوین، كرواسی، مقدونیه، مونته
نگرو، صربستان و اسلونی) از هم پاشید. صرب‌ها پس از آنكه جمهوری‌های كرواسی و بوسنی
استقلال خود را از یوگوسلاوی اعلام كردند در ژوئن ۱۹۹۱ علیه كرواسی و در آوریل ۱۹۹۲
علیه بوسنی جنگ‌های مسلحانه به راه انداختند. صرب‌ها كه نمی‌خواستند از مناطق تحت
كنترل خود در یوگسلاوی عقب بكشند،‌ برای ایجاد مناطق جدایی طلب تحت كنترل خود در
كرواسی و بوسنی می‌جنگیدند. جدایی طلبان صرب از حمایت نظامی اسلوبودان میلوسویچ،
رهبر جمهوری صربستان برخوردار بودند. در همین دوران كروات‌ها و بوسنیایی ها در
بوسنی یك جنگ خونین بر سر قلمرو خود را آغاز كردند. جنگ در كرواسی تا ژانویه ۱۹۹۲
(زمانیكه آتش بس بی قید و شرط به حصول یك صلح شكننده بین دولت‌ كرواسی و صرب‌ها
انجامید) طول كشید. جنگ بین كروات‌ها و بوسنیایی‌ها با امضای توافقنامه واشنگتن در
مارس ۱۹۹۴ كه به ایجاد فدراسیون بوسنی - كرواسی انجامید، متوقف شد. اما به رغم
تلاشهای بین‌المللی برای حصول یك آتش بس دائم، جنگ بین نیروهای كروات - بوسنیایی با
صرب‌ها ادامه یافت.
در تابستان ۱۹۹۵ شرایط به ضرر صرب‌ها رقم خورد به طوریكه
نیروهای بوسنیایی و كروات برخی از قلمروهای تحت سلطه‌ی صرب‌ها در بوسنی را پس
گرفتند. در همین دوران، آمریكا و سازمان پیمان آتلانتیك شمال (ناتو) تلاش‌های
ستیزه‌جویانه‌ای را برای پایان دادن به این جنگ شروع كردند. در ماه نوامبر ۱۹۹۵
علیا عزت بگویچ رییس جمهور بوسنی، اسلوبودان میلوسویچ، رییس‌جمهور صربستان، فرانجو
توجمان، رییس‌جمهور كرواسی و نمایندگان آمریكا، انگلیس، فرانسه، آلمان،ایتالیا،
روسیه و اتحادیه اروپا در پایگاه نیروی هوایی رایت - پترسون در حومه دیتون واقع در
ایالت اهایو دیدار كردند. چند هفته بعد، عزت بگویچ، میلوسویچ و توجمان توافقنامه‌ی
صلح جامعی را ارائه كردند كه به پیمان صلح دیتون معروف شد. این پیمان به طور رسمی
در چهاردهم دسامبر ۱۹۹۵ در پاریس به امضا رسید.
● "شروط پیمان صلح دیتون"

سه طرف درگیر در پیمان دیتون سعی كردند تا به طرق مختلف از شروط این پیمان و
پایان جنگ بوسنی به نفع خود بهره‌برداری كنند. بوسنیایی‌ها معتقد بودند كه پس از
لغو تحریم‌های سازمان ملل كه در اوایل دهه‌ی ۱۹۹۰ علیه جمهوری‌های یوگوسلاوی تحمیل
شدند، آنها كمك اقتصادی و نظامی قابل توجهی دریافت خواهند كرد. ارزیابی صرب‌ها
نیزاینگونه بود كه پایان جنگ، باعث جلوگیری از لطمات ارضی بیشتر از سوی نیروهای
كروات و بوسنیایی و مشروعیت تجزیه كشور خواهد شد.همچنین كروات‌ها به فكر كمك
اقتصادی و الحاق بیشتر كرواسی به اروپای غربی وافزایش سهم كرواسی از قلمرو بوسنی
نسبت به آنچه بر اساس سهم كروات‌ها از جمعیت بوسنی تعیین شده،بودند.
پیمان
دیتون به طور خاص شامل شروط نظامی، سیاسی و اجتماعی بود. در بعد نظامی، بر اساس این
پیمان، گروه‌های مبارز بوسنیایی موظف به عقب بردن نیروهای خود به پشت خط آتش بس و
مناطق غیر نظامی حائل شدند.در ژانویه ۱۹۹۶ ناتو یك نیروی اجرایی (IFOR) را با یك
مجوز یك ساله به منظور نظارت روی آتش بس در بوسنی مستقر كرد. نیروهای اجرایی در
زمان اوج خود شامل حدود ۶۰ هزار سرباز از بیش از ۲۰ كشور بودند. حدود ۲۰ هزار تن از
این سربازان آمریكایی و تعداد زیادی از آنها از كشورهای فرانسه وانگلیس بودند.در
ژانویه ۱۹۹۷ ناتو یك نیروی جدید برقرار كننده‌ی ثبات(SFOR) را جانشین نیروهای IFOR
كرد و تعداد این سربازان را به نیم كاهش داد. اگر چه رهبران ناتو در تابستان ۱۹۹۸
قصد داشتند تعداد سربازان را به میزان بیشتری كاهش دهند ولی انتظار می‌رفت این
ماموریت تا زمان نامشخصی ادامه پیدا كند.
از منظر سیاسی، هدف از انعقاد پیمان
دیتون تضمین باقی ماندن بوسنی به عنوان یك كشور متشكل از دو گروه یعنی فدراسیون
بوسنی - كرواسی كه نام رسمی آن فدراسیون بوسنی هرزگوین بود و جمهوری صربستان بود.
قرار بود فدراسیون بوسنی - كرواسی ۵۱ درصد خاك بوسنی و جمهوری صربستان ۴۹ درصد آنرا
در اختیار داشته باشند. این توافقنامه خطوط كلی یك قانون اساسی ملی جدید برای تعیین
نوع روابط بین بوسنیایی‌ها،‌ صرب‌ها و كروات‌ها را ترسیم كرد. در این پیمان نهادهای
فدرال كه نمایندگی تمام سه ملیت را بر عهده داشتند (شامل یك ریاست جمهوری جمعی و یك
مجلس قانونگذاری مركزی كه هر سه گروه در آن سهم داشتند) در نظر گرفته شدند. در این
پیمان همچنین ساختارهای دولتی جداگانه برای فدراسیون بر اساس بوسنی - كرواسی و
جمهوری صربستان تایین شده بود. بر اساس پیمان دیتون همچنین انتخابات باید تا تاریخ
سپتامبر ۱۹۹۶ باید در سرتاسر كشور انجام می‌شد.
از بعد اجتماعی پیمان دیتون
شامل شروطی در خصوص كمك‌های بشردوستانه، بازسازی اقتصادی و ارتقای حقوق بشر بود.بر
اساس برخی از این شروط، تمام شهروندان می‌بایست از حق رفت وآمد در سرتاسر كشور و
پناهندگان باید از حق بازگشت به زادگاه خود برخوردار می‌شدند. سازمان ملل یك
نماینده‌ی ویژه‌ را برای تسهیل اجرای جنبه‌های اجتماعی پیمان دیتون منصوب كرد.

● "تاثیرگذاری"
اگرچه پیمان دیتون با هدف تضمین اتحاد كشور بوسنی منعقد شد،
رهبران بوسنیایی و صرب اهداف اختلاف برانگیزی در این خصوص داشتند. در حالیكه رهبران
بوسنیایی این پیمان را یك تضمین برای الحاق مجدد بوسنی به دولت مركزی می‌دانستند،
رهبران صرب این توافقنامه را یك مانع بر سر راه ایجاد دو كشور جدا در داخل بوسنی
می‌دانستند. موضع كروات‌ها چیزی ما بین این دو موضع بود به طوری كه بخش حاكم در
دولت كرواسی احتمال تقسیم‌بندی بوسنی در طول مرزهای قومی را رد نكرد.
تمام سه
طرف پیمان دیتون، بخش‌های نظامی آنرا اجرا می‌كردند، اما تبعید از ابعاد اجتماعی و
سیاسی این پیمان مشكل‌سازتر از بقیه بود. نیروهای ناتو نتوانستند امنیت راههای تردد
شهروندان در كشور را تضمین كنند و صرب‌ها و كروات‌های ملی گرا در برابر ادغام مجدد
جوامع تجزیه شده مقاومت كردند. احزاب ملی‌گرا در تك‌تك انتخابات‌های سال ۱۹۹۶ در
بوسنی قدرت خود را در برابر احزابی كه مواضع لیبرال، چند قومی ودموكراتیك داشتند،
حفظ كردند. این موفقیت احزاب ملی‌گرا، ظهور دموكراسی اجتماعی در بوسنی را تضعیف و
به تثبیت اختلافات قومی كمك كرد. سرانجام اگر چه بر اساس شروط پیمان دیتون، رهبران
بوسنی، كرواسی و صربستان می بایست با دادگاه بین‌المللی جنایات یوگسلاوی سابق (ICTY
)كه برای پیگرد جنایتكاران جنگی تاسیس شد، همكاری می‌كردند، ولی این رهبران به
میزان ناچیزی این كار را انجام دادند. به رغم فشار بین‌المللی برای دستگیری بسیاری
از مظنونین جنایت‌های جنگی، این افراد در آغاز دستگیر نشدند. در سال ۲۰۰۱،
اسلوبودان میلوسویچ رییس‌جمهور سابق صربستان و برجسته‌ترین جنایتكار جنگی به منظور
محاكمه شدن در خصوص ۶۰ فقره اتهام جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و نسل‌كشی به
دادگاه ICTY تحویل داده شد. محاكمه میلوسویچ در سال ۲۰۰۲ آغاز شد ولی وی در مارس
۲۰۰۶ قبل از آنكه محاكمه اش به اتمام برسد، مرد. ICTY همچنین بیش از ۱۶۰ تن را به
جرم نقض جدی قوانین بین‌المللی بشردوستانه در یوگوسلاوی سابق تحت پیگیرد قرار داد.


مسعود جعفرشعار


تحلیل : خبرگزارى ايسنا