نگاهی به اسلام

عنوان: نگاهی به اسلام الجمعة مارس 04, 2011 3:25 am

اين گفتار، گاه تدبري در آيه هاي قرآن است، آنچنانکه قرآن مي فرمايد که بايد در قرآن تفکر کرد.[۱] نبايد اين گونه باشد که هرکس قرآن را گشود و خواند و در آن انديشيد و از آن چيزي فهميد محکوم شود و هرچه از آن فهميده مطرود و مشکوک اعلام شود. پيامبر فرموده که هرکس با نظر خويش قرآن را تفسير کند بايد در نشيمنگاه آتشينش فرود آيد؛[۲] اما اين بدان معني نيست که هرکس قرآن را با عقل خويش بفهمد، محکوم است.

در عصر پيامبر معدود کساني در جامعه ي وي بودند که بر نظام اعتقادي و اجتماعي منحط عرب معترض بودند. برخي از خويشاوندان پيامبر در مکه، به اخبار و روايات يهود و مسيحيان علم و معرفت داشتند و کردار و پندار عرب را نمي پسنديدند؛ در مواقع تشکيل بازارهاي عمومي، خود محمد(ص)، با افراد يهودي و مسيحي که درباره ي مبادي دين خود سخن مي گفتند تماس حاصل مي کرد. محمد (ص) که روش منحط اعراب و پيرامونيان خود را مي ديد، در جستجوي راهي براي اصلاح آن بود. وي دريافته بود که صاحبان نبوت، حقيقت خدا را بيان کرده اند. اين پيامبران که در گذشته در فلسطين ظهور کرده اند، چرا نبايد در عربستان بروز نمايند؟ اين افکار روحاني در خاطر او خطور کرده، با مفاوضه با اشخاصي چند که به سبب مواصلت، شرف قرابت با او را حاصل کرده بودند، تقويت مي شد. از آن جمله خديجه را پسرعمويي نابينا بود که ورقه بن نوفل نام داشت که پيرمردي حکيم بود و در آن خاندان به حرمت مي زيست و در ظاهر به دين مسيح تمايل داشت و از اخبار و روايات مسيحي بي خبر نبوده، با محمد درباره ي مسائل ايماني صحبت مي داشت. شايد غلام خديجه به نام زيد که به محمد(ص) بخشيد و پيامبر او را آزاد کرد و پسرخوانده ي خويش کرد نيز مسيحي بوده باشد.[۳]

اين چنين بر مي آيد که محمد پس از زماني که در حيرت و نوميدي به سر برد، سرانجام به خود آمد و خويش را به قوه ي اعجاز پيغمبري صادق و رسولي برانگيخته از سوي خدا يافت. هنگامي که بر او آشکار گشت که اين حالات غريب که به او دست مي دهد، و اين کلمات و سخنان که بر لب او جاري مي شود، پي در پي و بي اختيار بر او عارض مي شود، مطمئن گرديد که خدا او را براي اداي پيام خود برگزيده است و اندک اثر شک و شبهه از دل او برفت و مشاهده نمود که همسر و دوستان نزديکش که همه افراد خردمند و دانا بودند، بر درستي سخن او تصديق دارند.[۴]

هرکس از عالم اديان باخبر باشد، از خواندن قرآن به اين نکته پي مي برد که شارع اسلام، بسياري مطالب از ديگر مذاهب نقل کرده، ولي روايات اسلام، هرچند اخبار يهود و مسيحيان را در برخي مسائل مربوط به رابطه ي خدا و خلق شامل مي باشد و هرچند مسائلي شبيه به باورهاي صابئين و زردشتيان را متضمن است، توحيد در اسلام داراي رنگ ويژه اي است و آنرا به پاک ترين دين از ديد باور به خدا درآورده است. ويژگي تاثيرپذيري اسلام پس از پيامبرش بيشتر آشکار گشت و آنچه ما امروز فرهنگ و دانش و دين اسلامي مي ناميم، آميزه اي است از آموزه هاي نخستين اسلامي و همچنين افکار و باورها و مراسمي از ميان ايرانيان، سريانيان تا يونانيان و جامعي است از آنها بي آنکه عيوب آنها را داشته باشد (يا کمتر دارد). اما آموزه هاي محمد(ص) پايه ي ايمان مسلمانان گرديد؛ اصول ايمان به گونه اي که در قرآن آمده، متعدد و بسيار نيست و در حدود فهم و ادراک همه مردم است و مومن ساده نياز ندارد که سر خود را در مسائل غامض کلامي و فلسفي به درد آورد. راه راست زندگي به او توصيه شده که نياز به فکر و نظر ندارد؛ که وابسته به کار و عمل است. يعني برخي از اعمال معين را بايد انجام دهد تا رستگار گردد. از او نخواسته اند تا ايمان خود را به دلايل فلسفي بپذيرد، زيرا مسائل پيچيده و مشکلي براي بحث نيست، که بايد تنها تسليم امر الاهي بشود. از اينرو او را "مسلم" گويند يعني آنکه دين اسلام را اطاعت کرده است. تنها وظيفه ي او آنست که گوش دهد و اطاعت کند. همين، او را در دو جهان رستگار مي کند.[۵] اما اسلام ديني است ساده و مشکل و در واقع سهل ممتنع است و در کليت آن (با تاثيرپذيري از ديگران) براي عوام زندگي مينوي و براي خواص انديشه هاي والا به دست مي دهد. از اين ديدگاه راه تقرب به خدا در اسلام تعقل است، نه تعبد.[۶]

اگر منصفانه بنگريم، نکات مثبت اسلام بيش از اديان ديگر است و در واقع اين دين خاتميت، جامعيت يافته و معارف بشري را در برگرفته است. سخناني که محمد (ص) مي گفت و قرآن مي ناميد، به راستي از ژرفاي دل و از الهامي اهورايي سرچشمه مي گرفت و او خود بدان ايمان داشت، و اين چنين ما به گفته هاي او مي توانيم ايمان داشته باشيم. او به درستي گواه حقانيت و معجزه‌اش را خود قرآن قرار داد تا در آن بينديشند و آنگاه که دريافتند سخني مينوي و آسماني است به ايمان آورند. معارف ديني در اسلام و به توسط پيشوايان آن که در راس آنها پيامبر و سپس جانشينان عقيدتي وي يعني خانواده اش بودند در حد توان و اقتضاي زمان گسترش يافت و تعميق شد. اگر اسلام را بپذيريم بايد با علي و با حسين و با امام صادق بشناسيم. بايد علي را که دانشمندي والا و عارفي شوريده و حاکمي عادل (در محدوده ي خود) بود جانشين و پرچمدار اسلام ناميد و بايد درس مردانگي و وفا و عشق به حق و راستي را از حسين آموخت. علي حاکم بود و هنگام دادن حقوق افراد، مردان و بردگان را يکي مي شمرد و مي فرمود هر انساني در حکومت من با انساني ديگر برابر است؛ اگر مسلمان است در ايمان و اگر نيست در انسانيت[۷] و هم اوست که در محراب نيايش روحش را پرورش مي دهد، و در عين حال در جنگ دشمن را مي کوبد. و هم اوست که با ديندارنمايان درافتاد و دين سطحي را محکوم کرد و او بود که از قضاوت عموم نهراسيد و مصلحت بازي را پيشه نساخت. و حسين با مرگ پرشکوه و شگفتش به آزادي جان داد و به انسان بودن آبرو. حسين که با تمام عزيزان و همه ي خانواده اش به صحنه ي شهادت در راه آزادي و عدالت و احياي حق آمده است، در آخرين لحظات شگفتي که همه چيز و همه کسش را سخاوتمندانه بخشيده است، مشت پر از خون خويش را به آسمان مي پاشد و با تمامي ايمان و نياز و التماس، از خدا مي خواهد تا تلاشي را که در انجام مسئوليتش کرده است، از او بپذيرد.کربلا يک حادثه نيست؛ يک مکتب است که از آن مي توان هم روح اسلام را آموخت و هم حقيقت تشيع را و هم يک مسلمان راستين را و هم مسئوليتش را در برابر سرنوشت جامعه اش![۸] اين چنين است که اسلام با پيشوايان گراميش در جهان مي درخشد و اسلام است که نه تنها يک موسس که راهبراني وارسته و بزرگ دارد.

آنچه اسلام و قرآن را ديني نوراني کرده، سازمان فکري و عقيدتي آن و درستکاري و والايي پيشوايان آن و روش آنان در جامعه است، نه تعصب خشک ديني و احکام و دستورهايي که تنها براي همان هنگام از جامعه و يا همان مردم و قوم پديد مي آمده است. به گفته ي شريعتي بايد دين را از سنن کهنه نجات داد و بدينگونه است که ديگر کسي از دين نمي گذرد. هم اوست که مي گويد قالب اجتماعي و سنتي که به نام اسلام نامگذاري مي شود، از آن اصل و ريشه ي اسلام نبوده و تنها از آن قوم ويژه اي بوده است.[۹]

قرآن نيز داراي مفاهيم والايي است و از اين گذشته متضمن چيزهايي است که روشن مي‌کند از مبدايي آسماني برخاسته است. قرآن بر خلاف پيمان کهن يا اوستا، کتابي است که زمان تدوين آن مانند هويت تاريخي آورنده ي آن مشخص است و در آن ترديد نيست و ازينرو يگانه کتاب آسماني قابل استناد و معتبرترين آنها است. به راستي امروزه از ميان کتاب ها و نوشته هايي که عنوان ديني دارند، قرآن است که از همه ي آنها کامل تر و بي عيب تر است. قرآن را عوامانه نبايد اينچنين شناخت، آنرا همچون يک کتاب بايد گشود و خواند و انديشيد و اثر آنرا در تاريخ بررسي کرد.

[۱] افلا يتدبرون قرآن و لو کان من عند غير الله لوجدوا فيه اختلافا کثيرا: نساء (۴)، ۸۲

[۲] من فسر القرآن برايه فلبتبو مقعده من االنار، نقل از شريعتي.علي. (ص ۷۸). "پدر مادر ما متهميم"، ارشاد، ۱۳۵۶

[۳] ناس، جان. تاريخ جامع اديان، ص ۷۱۶و ۷۱۷

[۴] ناس، ص ۷۱۹

[۵] ناس، ص ۷۲۶

[۶] پدر مادر ما متهميم، ص ۸۴

[۷] نقل از پدر مادر ما متهميم، ص ۷۱

[۸] همان، ص ۹۱و ۱۰۷

[۹] شريعتي، علي. از سخنراني "امروز از زن مسلمان"

» نگاهی به سریال ستایش
» نگاهی به گذشته با درازای هزاره ها
» اسلام، واپسين دين جهاني
» اسلام و ديگر اديان
» سيری در اديان و اسلام ۲