به نام خداوند جان و خرد

با درود بر همه ایرانیان

در بخش پیشین به چگونگی و زمان پدید آمدن میترا و آیینش پرداختیم ولی این آیین چگونه به اروپا راه یافت؟همه پژوهشگران چگونگی و زمان آن یکسان نمی اندیشند.

اروپاییان گمان بر این است که آیین مهری در زمان تیرداد سوم اشکانی(زمان پادشاهی ۳۵-۳۶ ترسایی) که پادشاه ارمنستان بود به رم رفت و تا زمان کنستانتین یکم(زمان پادشاهی ۳۰۶-۳۱۲ ترسایی) گسترش یافت و دست کم یک سده دین رسمی کشور شده بود ولی کنستانتین یکم مسیحیت را دین رسمی کرد.مشکلی که با این اندیشه و دیدگاه هست کوتاهی زمان گسترش آیین است.هر آیین و کیشی هرچند نیرومند در زادگاه خود نیز نیاز به بیش از ۱۰ سال(آئين ميترا ، ورزمازرن، رويه 40) نیاز دارد که در همه جا گسترده شود حتی اگر با فناوری امروزی نیز بوده باشد و آنچنان ریشه در مردم ریشه دواند که آیین رسمی یک امپراتوری شود و در آیین جایگزین شده پس از آن نیز چنان آفرینه(تاثیر) گذارد که برخی به آن بیاندیشند که کسی به نام مسیح هرگز نبوده است بلکه مسیحیت چهره نویی کشیده شده بر آیینی کهن با همان داستانهای کهن است.

کدبان هومر آبرامیان و بسیاری مانند ایشان گسترش این آیین را از راه سپاهیان میدانستند که چون سپاهیان ایرانی مهر را پشتیبان جنگاوران میدانستند سپاهیان روم نیز این خدا را میستودند و به همین گونه این آیین گسترش می یابد.مشکلهای بسیاری به این اندیشه وارد است.نخست چگونگی آشنایی رومی ها با این آیین است.بی تردید این آشنایی نمیتوانسته در میانه جنگ بوده باشد.پس دو راه بیشتر برای این آشنایی نیست,یا ایرانی باید اسیر روم شده باشد یا رومی اسیر ایران.اگر ایرانی اسیر شده باشد بی تردید رومی ها ارزشی برای آیین او اگر مهری بوده باشد نخواهند گذاشت و مهر به جای خدای پشتیبان جنگجویان خدایی بی زور دانسته میشد زیرا ایرانی و خدای او از رومی و خدای رومیان شکست خورده بود ولی اگر رومی بدست ایرانی اسیر شده بود امکان آشنایی بوده ولی نه با آیین مهری.ایران در زمان اشکانیان و ساسانیان بیشتر زرتشتی یا مزداپرست بودند و اگر پایه بر آن بود که پیروزی ایرانیان پشتیبانی یک خدا و یا ایزد باشد آن را باید اهورامزدا دانست.ولی بگوییم که رومیان اسیر شده با مهر آشنا شدند و او را میستودند,چه زمانی اینها از ایران بیرون رفتند؟رومی های اسیر شده که از ایران بیرون نمیتوانستند بروند و دیگر بخش بزرگی از رومیان آزاد شده در ایران میمانند و حتی شهری ویژه خود میساختند و همچنین اگر به آیین تازه روی آورده بودن ایران برای آنها بهتر از روم بود چون روم مانند ایران نگاه آزادانه به دین نداشته است و همانند یونانی ها کسانی که از دین برمیگشتند را سر به نیست میکردند.یکی از کارکردهای کولوسیوم(Colosseum)(ساخت ۷۰ آغاز و ۸۰ ترسایی به پایان رسید).دستکم در ایران آن آیین ریشه بسیار کهن و جایگاهی داشته که کاری به گروندگان به آن آیین نداشتند.باز بگوییم که دراینباره اعدامی در روم نبوده است,چگونه مردم آیین تازه ای که آنها آورده بودند پذیرفتند؟آنها اسیر شده بوده و سالها اسیر بوده اند.دیگر مردم روم به آنها به نگاه یک قهرمان نگاه نمیکنند بلکه او را یک شکست خورده میدانستند و بی تردید آیین تازه ای که او به آن گرویده بود را نیز نمیپذیرفتند.

کدبان فریدون جنیدی نیز دیدگاه تازه ای در اینباره دارند.کدبان فریدون جنیدی میگویند که کیش مهری پیش از سه بخش شدن آریاییان بوده است و سلمی یا سرمی ها همان اروپاییان بودند که این کیش را با خود بردند.سپس رفتن گشتاسب به روم(یا کوچ گروهی به روم) است که میرین یک رومئی است آیین مهری را پذیرفت:

سپس ایشان از راه زبان "میترا" که در اروپا به این گونه مانده بود کهن تر از"میثر" و "میتر" و "مهر" است.پس زمان آن به پیش از ودا و اوستا باز میگردد که این آیین در میان اروپاییان بوده و "میترا" به همین شکل در میان آنها میماند.این نگاه از دیدگاه من برتر از دیگر نگاه ها است ولی خالی از مشکل نیز نیست.مشکل این دیدگاه کمی یا نبود آفرینه های باستان شناسی به آنگونه که ما به آن نگاه میکنیم است.

جستارها و نسکهای بسیاری بر پایه بر دو دیدگاه نخست نوشته شده است که چیز دیگری برای گفتن ندارد.پس من آنها را رها کرده و به بررسی دیدگاه سوم خواهم پرداخت.