تاريخچه حقوق بشر

اديان الهي مبتکر حقوق بشر
تاريخ بشر شاهدِ تلاش پيامبران و امامان معصوم(ع) براي دفاع از حقوق اساسي و کرامت انسان بوده و اديان الهي اين حقوق را ناشي از اراده الهي و لازمه کرامت انساني مي ‏دانند. هر چند، غربي‏ ها ادعاي ابتکار حقوق بشر سر مي‏ دهند و خود را شايسته مي ‏دانند، اما حقايق تاريخي نشان آن است که ارزش‏ هاي اخلاقي و حمايت از کرامت انساني، در فرهنگ و سنت‏ هاي بسياري از ملل و اديان، به خصوص در شرق و به ويژه در اسلام، ريشه عميق دارد.
پيشينه تاريخي حقوق بشر
پژوهش ‏هاي تاريخي جامعه‏ شناسي و دين ‏شناسي گواه بر اين حقيقت است که باور به برخي از حقوق فطري و طبيعي براي بشر، از گذشته‏ هاي بسيار دور وجود داشته است. شايد بتوان گفت از هنگامي که زورمداران و صاحبان قدرت، خودسري پيشه کردند و بر مظلومان چيره شدند، انديشه حقوق بشر براي مبارزه با ظلم و بي‏ عدالتي شکل گرفت و هدف آن تأمين حداقل حقوق براي افراد جامعه بود.
حقوق بشر در دوران معاصر
خرابي ‏هاي ناشي از دو جنگ جهاني اوّل و دوّم، موضوع حقوق بشر را در قرن بيستم، بيش از هر زمان ديگر با اهميت جلوه داد. در ميثاق جامع ملل و منشور ملل متحد توجه خاص به مفهوم حقوق بشر مبذول گرديد. منشور ملل متحد در مقدمه و شش ماده مختلف درباره حقوق بشر، بر کرامت و ارزش انسان، تساوي حقوق زن و مرد و تساوي بين ملت ‏هاي کوچک و بزرگ و... تأکيد نموده است. بالاخره اعلاميه جهاني حقوق بشر در دهم سپتامبر 1948 م از سوي مجمع عمومي سازمان ملل به تصويب رسيد.
اعلاميه جهاني حقوق بشر
اعلاميه حقوق بشر را حقوق دانان کشورهاي مختلف در مدت حدود دو سال تدوين و به زبان ‏هاي گوناگون ترجمه کردند. اين اعلاميه مشتمل بر يک مقدمه و سي ماده است. اين اعلاميه مجموعه‏اي از حقوق را برشمرده که با حقوق مدني، اقتصادي سياسي، اجتماعي و فرهنگي ارتباط دارد. کميسيون تدوين اعلاميه حقوق بشر هجده عضو اصلي داشت که چهار تن از کشورهاي اسلامي ترکيه، پاکستان، مصر و لبنان بودند.
محتواي اعلاميه حقوق بشر
مقدمه اعلاميه نشان ‏دهنده انديشه‏ هاي اصولي و زيربنايي مانند وحدت خانواده بشري، کرامت و ارزش انسان، حقوق اساسي مرد و زن، نتايج زيان ‏بار تجاوز به حقوق بشر است. همين انديشه الهام ‏بخش نويسندگان در تدوين مواد بعدي شد. در ماده يک اعلاميه، سه اصل کلي و مهم حقوق بشر يعني آزادي، برابري و برادري مطرح و بر اصل عدم تبعيض تأکيد شده است. در موارد بعدي بر حقوق و آزادي ‏هاي شخصي، آزادي ‏هاي عمومي و حقوق سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي تأکيد شده است.
چالشي بزرگ پيش ‏روي اعلاميه حقوق بشر
هر چند غربي ‏ها مدعي ‏اند که اعلاميه حقوق بشر به دليل اصول اساسي که در آن گنجانيده شده و مورد قبول و احترام همه مردم جهان است، جهان مشمول مي ‏باشد، اما برخي از انديشمندان اين ادعا را رد کرده‏اند. وزير امور خارجه اندونزي معتقد است اکثر کشورهاي جهان سوم از مفهوم حقوق بشر حمايت مي‏ کنند، ولي در مقابل معيارهاي تحميل شده آن مقاومت خواهند کرد. نماينده سابق ايران در سازمان ملل، اين سازمان را يک مجمع غير ديني(سکولار) و اعلاميه حقوق بشر را ابزاري غير ديني مي ‏داند که شايستگي پرداختن به امور ديني را ندارد.
رژيم سابق ايران و حقوق بشر
رژيم سابق ايران به پيروي از آمريکا، تبليغات بسيار گسترده در حمايت از حقوق بشر به راه مي ‏انداخت؛ اما در عمل يکي از بزرگترين رژيم‏هاي ناقض حقوق بشر در دنيا بود. مارتين انالز رئيس وقت سازمان ملل درباره وضع حقوق بشر در رژيم شاه مي‏ گويد: «پرونده حقوق بشر هيچ کشوري در جهان بدتر و سنگين ‏تر از ايران(رژيم شاه) نيست».
نقض حقوق بشر از سوي رژيم پهلوي
اشرف ليلوي رييس کميته دفاع از حقوق بشر، در سال 1356 در مجمع عمومي سازمان ملل گفت: «شکنجه، غير قابل قبول، غير قابل توجيه و محکوم شدني است»؛ اما در همين زمان مردم مسلمان ايران به جرم دفاع از حقوق مسلّم ‏شان مورد بي ‏رحمانه ‏ترين شکنجه‏ ها قرار مي‏ گرفتند. هزاران انسان مظلوم در زندان بدون محاکمه شکنجه مي ‏شدند. سازمان عضو بين‏الملل شمار زندانيان سياسي رژيم شاه را بيش از صدهزار نفر مي دانست که به اتهام عمليات تروريستي دستگير شده‏اند.
غرب و حقوق بشر
غرب و در رأس آن آمريکا، با وجود همه شعارها و تبليغات در دفاع و حمايت از حقوق بشر، متأسفانه سابقه درخشان و عملکرد مثبتي در اين زمينه ندارد. سازمان«سيا» در سطح بين‏المللي مأمور طرح ‏هاي سرّي و خرابکارانه عليه دولت ‏هاي مستقل جهان و سازمان F.B.I در داخل آمريکا مأمور برخوردهاي تبعيض‏آميز با اقليت‏ هاي سياه‏ پوست و مسلمان است.
آمريکا و نقض آشکار حقوق بشر
در سال 1973 کولي رئيس سازمان سيا اعلام کرد بسياري از خبرنگاران آمريکايي با سازمان سيا همکاري مي ‏کنند. بسياري از شرکت ‏هاي چند مليتي مثل خطوط هوايي پان امريکن، بانک فرست ‏نشنال و... در خدمت برنامه ‏هاي سيا در خارج و داخل آمريکا هستند. حمايت آمريکا از رژيم اشغالگر قدس و کشتار بي ‏رحمانه مردم مظلوم فلسطين توسط صهيونيست ‏ها، جنايات آمريکا و متحدانش در جنگ خليج فارس و حمله بي‏ رحمانه و ظالمانه آمريکا به افغانستان به بهانه مبارزه با تروريسم از نمونه ‏هاي آشکار نقض حقوق بشر توسط آمريکا است.
اسلام و حقوق بشر
انديشه حقوق بشر در اسلام مبتني بر تفکر توحيدي است؛ بر خلاف غرب که انديشه حقوق بشر را در تفکر اومانيزم(انسانگرايي) مي‏ داند. از ديدگاه اسلام حاکميت مطلق بر جهان و انسان از آن خداوند، و هدف خلقت تکامل انسان و توجه او به مبدأ عالم است. اسلام حقوق بشر را لازمه کرامت انسان مي ‏داند. اصولي چون آزادي، برابري، برادري، صلح، امنيت، وفا به تعهدات، رعايت حقوق فردي و اجتماعي و حقوق زنان و کودکان و پناهندگان، جزء اصول اساسي اسلام است.
کرامت انساني
اسلام بر کرامت انسان تأکيد فراوان دارد و انسان را شايسته مقام خليفگي خداوند مي ‏داند. بنابر اعتقادات اسلامي خداوند از روح خود در انسان دميده و به فرشتگان دستور داده تا بر او سجده کنند. خداوند موهبت گرانبهاي کرامت را به انسان اعطا فرموده است: وَ لَقَدْ کَرَّمنا بَنِي آدَمْ. اين عطيه الهي، يعني کرامت به نوع انسان نه براساس رنگ، طبقه، نژاد يا قوم و قبيله، بلکه به لحاظ ويژگي تقواست: اِنَّ اَکْرَمَکُمْ عِنْدَاللّه اَتْقَاکُمْ.
آزادي
از نظر اسلام همه انسان ‏ها آزاد آفريده شده‏اند و حق دارند آزاد زندگي کنند. اميرالمؤمنين(ع) مي ‏فرمايند: «بنده ديگري مباش؛ زيرا خداوند تو را آزاد آفريده است». اسلام با بازداشت بدون مجوز، شکنجه، آزار و هتک حرمت هر انساني مخالف است. اسلام آزادي انديشه، عقيده و بيان، آزادي تشکيل اجتماعات و حق مشارکت در اداره عمومي کشور را به رسميت مي ‏شناسد.
امنيت
اسلام پيروان خود را به آرامش و سازش در زندگي اجتماعي دعوت مي ‏کند، از رفتن به دنبال فتنه ‏گران و گمراهان بر حذر مي ‏دارد. قرآن امنيت را از نتايج رشد و تکامل بشر معرفي و شهر امن را الگوي مدينه فاضله مي ‏داند. قرآن دستور مي ‏دهد اگر از طرف دشمن تان پيشنهاد صلح شد، بپذيريد. اسلام هرگونه اعمال تروريستي و کشتن افراد بي ‏گناه را در هرکجا که باشد«نيويورک يا فلسطين، کابل يا بغداد» محکوم مي ‏کند؛ اما دفاع مشروع در مقابل تجاوز را لازمه زندگي دانسته، از مبارزات آزادي ‏بخش ملت ‏هاي تحت سلطه و ستم حمايت مي ‏کند.
برابري
در اسلام برابري از اصل توحيد ريشه مي ‏گيرد. اسلام هرگونه تبعيض ناشي از تفاوت رنگ ها، زبان ها را نفي مي ‏کند. پيامبراکرم(ص) فرمود: «هيچ برتري عرب بر غيرعرب و نه غير عرب بر عرب ندارد، نه سفيد بر سياه و نه سياه بر سفيد، مگر به واسطه تقوا. در اسلام همه انسان ‏ها در رسيدن به قرب الهي و سعادت مساوي ‏اند؛ زن، مرد، پير و جوان، همه مسلمانان حتي شخص پيامبر در برابر وظائف الهي و اجتماعي مساوي مي‏ باشند، و همه انسان ‏ها از حقوق اجتماعي در شرايط يکسان برخوردارند.

وفاي به عهد
اسلام وفاي به عهد را لازمه ايمان و بر آن تأکيد زياد نموده است؛ يادآور شده، هر که به عهدش پاي بند نباشد از دين بي ‏بهره است. اميرالمؤمنين علي(ع) در فرمان به مالک اشتر مي ‏نويسند: اگر با دشمنان پيمان‏ بستي و به آنان امان دادي؛ به پيمانت وفادار باش و آن را محترم بشمار، زيرا چيزي معتبرتر و مقبول ‏تر از وفاي به عهد نيست. و در جاي ديگر از همين فرمان مي ‏نويسند: پيمان را هيچ‏ گاه مشکن و دشمنت را فريب مده؛ بعد از بستن پيمان، کلمات دو پهلو بکار مبر.
جمهوري اسلامي ايران و حمايت از حقوق بشر
جمهوري اسلامي ايران حمايت از حقوق بشر را جزء اصول اساسي خود دانسته و در قانون اساسي بر آن تأکيد کرده است. در اصل بيستم قانون اساسي آمده است: «همه افراد ملت اعم از زن و مرد يکسان در حمايت قانون قرار دارند و از همه حقوق انساني، سياسي، اقتصادي و فرهنگي با رعايت موازين اسلام برخوردارند» و در اصل 37 آمده: «اصل برائت است. هيچ کس از نظر قانون مجرم شناخته نمي ‏شود، مگر اين که جرم او در دادگاه صالح ثابت شود».
حمايت جمهوري اسلامي از حقوق بشر در صحنه بين ‏المللي
جمهوري اسلامي ايران در صحنه بين‏المللي نيز از حقوق مردم ستمديده جهان، بدون توجه به نژاد و قوم و عقيده حمايت کرده است. حمايت از مستضعفان و ملت‏ هاي مظلوم و نهضت‏ هاي آزادي ‏بخش مثل مردم فلسطين و لبنان، که براي استقلال و استقرارِ عدالت مبارزه مي ‏کنند، در سياست خارجي جمهوري اسلامي به صورت روز افزون گسترش يافته و همين امر موجب دشمني آمريکا و اسرائيل با ايران شده است.
جايگاه حقوق بشر در انديشه اسلامي
آيا مي ‏توان تعريف جامع و مورد قبولي از حقوق بشر در انديشه اسلامي به دست داد؟ آيا حقوق بشر پديده‏اي جهان‏ شمول است؟ انديشه حقوق بشر در اسلام بر مبناي تفکر توحيدي شکل گرفته و بر اصولي هم چون کرامت انسان، آزادي، برابري، عدالت و وفاي به عهد متکي است. در قرآن کريم، و روايات معصومين بر اين اصول تأکيد فراوان شده است. قانون اساسي جمهوري اسلامي نيز با توجه به انديشه يکتاپرستي به عنوان اصول اساسي نظام مقدس اسلامي، تعريف روشني از انسان و حقوق او به دست داده است.
مبناي حقوق بشر در انديشه غرب
انديشه حقوق بشر در غرب مبتني بر تفکر اومانيزم(انسان مداري)، و دفاع از منافع فرد جزء اصول اساسي آن است. غرب با تفکيک دين از الهيات، انسان را فعّالِ مايشاء و قدرت و اراده او را بلامنازع مي ‏داند. نظام سياسي غرب(ليبراليسم) به دنبال برتري ‏جويي و سلطه انسان غربي بر جهان است و بر همين مبنا است که در زمينه حقوق بشر برخورد دوگانه از خود نشان مي‏ دهد. ظلم، تبعيض و بي‏ عدالتي در کشورهاي فقير ناشي از اين برخورد دوگانه غرب است.
منبع: سايت حوزه