سیاره عطارد

عطارد یا تیر نخستین و نزدیکترین سیاره منظومه شمسی به
خورشید است. از نظر اندازه نسبت به دیگر سیارات بعد از پلوتو کوچکترین آنها
نیز به حساب می آید. قطر آن 4880 کیلومتر است. این سیاره در یک مدار بیضی
شکل به دور خورشید می گردد که خروج از مرکز آن 0.2506 است. نزدیکترین فاصله
آن از خورشید تنها 9/45 میلیون کیلومتر دورترین فاصله آن 7/69 میلیون
کیلومتر فاصله دارد. لذا همواره در اطراف خورشید حضور دارد و برای ما تنها
در هنگام طلوع و غروب قابل رویت است. این سیاره بسیار گرم است و درجه حرارت
سطح آن در هنگام روز به حدود 427 درجه سانتیگراد و در شب به 173 درجه زیر
صفر کاهش می یابد. عطارد هر 88 روز یک بار یک دور به گرد خورشید می چرخد (
دوره تناوب نجومی ). در حالی که در مدت 5/58 روز یک دور به دور خود می چرخد
( حرکت وضعی ). در عطارد هیچ گونه جوی وجود ندارد، ولی برخی مطالعات وجود
مقدار کمی گاز هلیوم را که گفته می شود از طریق بادهای خورشید به گرد این
سیاره قرار گرفته اند اثبات می کند. شکل ظاهری این سیاره بسیار آبله گون
است و چهره ای شبیه به کره ماه دارد.

حفره های کوچک ویا بزرگ بسیاری در سطح آن دیده می
شود که حکایت از برخورد شهاب سنگهای کوچک و بزرگ دارد البته قطر برخی از
دهانه ها به ده ها کیلومتر می رسد. برخی از این دهانه ها محل خروج مواد
مذاب است که امروزه با سنگهای مذاب پر شده اند و مانند کوه های آتشفشانی
هستند.

گرچه از گذشته نسبتاً دور، این سیاره با کمک تلسکوپ
مورد مطالعه قرار می گرفت، ولی از سال 1974 میلادی با پرواز سفینه مارینر
10 از کنار عطارد چندین هزار عکس از دشتهای مسطح و گودالهای کم و بیش بزرگ،
به ایستگاه های زمینی مخابره شد. مارینر 10 میدان مغناطیسی ضعیفی حدود 1
درصد میدان مغناطیسی زمین را در اطراف این سیاره کشف کرد. این سیاره به علت
گرمای زیاد در روز و دمای بسیار پایین در شب و نبود جو و نداشتن آب به شکل
مایع در سطح یا عمق آن هیچ گونه امکانی برای پیدایش شکلی از حیات ایجاد
نکرده استدر عین حال عطارد هیچ قمر ی ندارد. در این حالت سنگهای این سیاره
به شدت منبسط می شوند و پس از غروب آفتاب و شب طولانی آن دما به شدت پایین
می رود. علت آن هم نبودن جو در اطراف این سیاره است که دما را تعدیل نمی
کند. سرد و گرم شدن سنگها در شب و روز و استمرار این امر طی قرون و اعصار
تنها یک نوع فرسایش مکانیکی در سطح این سیاره به وجود می آورد. که به
متلاشی شدن سنگها می انجامد. اختلاف دما در دو سوی این سیاره در میان
سیارات منظومه شمسی منحصر به فرد است.

تنها طوفانهای مغناطیسی از سوی خورشید مقداری اتم
های هلیوم باردار را در اطراف میدان مغناطیسی این سیاره به دام انداخته و
فشار جوی ناچیزی (به میزان کمتر از یک میلیاردیم فشار جوی زمین) ایجاد کرده
است. برای خنثی کردن جاذبه سطحی این سیاره در خارج شدن از سطح آن تنها به
سرعتی به اندازه 4.25 کیلومتر بر ثانیه نیاز است. در حالی که در مورد زمین
این مقدار حدود 11 کیلومتر بر ثانیه می باشد که به این سرعت سرعت گریز می
گویند.
نام کوئی پر، کاوشگر نامی سیارات نیز به یکی از گودالهای بزرگ سیاره عطارد به قطر 25 کیلومتر تعلق یافته است.

دانشمندان معتقدند بر اثر برخورد سهمگین یک شهاب
سنگ با این سیاره در گذشته بسیار دور، امروزه در نقطه مقابل این برخورد
رشته کوه هایی ظاهر شده اند. در هر حال شهاب سنگها سطح این سیاره را در
امان نگذاشته اند. محل اصابت این برخورد عظیم که امروزه رشته کوههای بلند و
مدوری آن را احاطه کرده که به حوضه کالوریس به قطر 1300 کیلومتر شهرت
یافته است. چگالی این سیاره به میزان 4/5 گرم بر سانتیمتر مکعب تخمین زده
شده که اندکی بیشتر از چگالی زمین است. این حقیقت دانشمندان را بر آن داشته
است که تصور کنند مرکز این سیاره از فلزات سنگینی مانند آهن تشکیل شده است
که با توجه به حرکت آرام چرخشی این سیاره به دور خود میدان ضعیف مغناطیسی
در خود ایجاد کرده است. فشار بادهای خورشیدی این میدان ضعیف را در جهت
مقابل به خورشید بسیار فشرده کرده و در پشت آن بسیار گسترانده است. گروهی
دیگر از دانشمندان پیدایش میدان مغناطیسی در عطارد را به وجود میدان
مغناطیسی سنگواره ای نسبت می دهند که از روزگاران قدیم حاصل شده و باقی
مانده است. در هر حال علت واقعی این میدان معلوم نیست.

ویژگیهای عطارد

همان گونه که قبلاً اشاره شد عطارد نزدیکترین سیاره به
خورشید است که در کنار جرم بزرگی به نام خورشید با آن جاذبه وحشتناکش قرار
گرفته است. عطارد برای آن که در دل خورشید سقوط نکند و جذب آن نشود دست به
مقابله زده است. برای این کار عطارد با سرعت سرسام آوری به گرد خورشید می
چرخد و سریعترین سرعت چرخشی به دور مرکز منظومه شمسی را از آن خود کرده
است. این سرعت به حدی است که یک سال این سیاره کمتر از سه ماه به طول می
انجامد. مدار این سیاره بیضی شکل است و با فاصله اندکی (به طور متوسط 9/57
میلیون کیلومتر) از خورشید و از روی زمین این سیاره در اطراف خورشید دیده
می شود. گاهی کمی بعد از غروب خورشید در بالا دست خورشید و زمانی که به آن
سوی این ستاره می رسد قبل از طلوع آفتاب در بالای افق شرقی دیده می شود.

حداکثر فاصله زاویه ای که این سیاره با خورشید دارد
حدود 28 درجه است ( از دید زمین ). هنگامی که زاویه کشیدگی این سیاره در
حدود 10 درجه است، از درون تلسکوپ به صورت هلال باریکی دیده می شود. لیکن
زمانی که می خواهد از پشت خورشید عبور کند قرص روشن خود را به ما نشان نمی
دهد. با توجه به 7 درجه انحراف مدار گردش این سیاره به دور خورشید این
سیاره در هر بار گردش از جلوی خورشید عبور نمی کند. بلکه از بالا یا پایین
خورشید می گذرد. در طول 100 سال عطارد تنها دو بار همچون نقطه تاریک و سیاه
رنگی از مقابل قرص خورشید عبور می کند. که به ترانزیت یا عبور معروف است
که آخرین آن در سال 1383 بود.