محمدبن زکریای رازی

رازی یکی از دانشمندان بزرگ ایرانی سده سوم هجری است.
نیمه دوم سده سوم (ه- ق) را جورج سارتون در تاریخ علم، هم بدین عنوان
"عصر" محمدبن زکریای رازی (251- 313 ه ق) (865-925) نامیده است. عصر رازی
دوره اولین جنبش نوزایی فرهنگی اسلامی به شمار می‌رود که در وسیع‌ترین
محدوده زمانی خود فاصله میان سده‌های سوم و چهارم را در بر می‌گیرد. این
دوره را که اوج "تمدن اسلام" دانسته‌اند، شاهد ظهور یک طبقه متوسط دولت مند
و متنفذی بود که با برخورداری از اشتیاق و امکانات کسب دانش و موقع
اجتماعی به پرورش و پراکنش فرهنگ کهن مدد رساند.
رازی یکی از بزرگترین آزاد اندیشان تمام دنیای اسلام نامید بوده است. وی
بزرگترین پزشک دنیای اسلامی و یکی از بزرگترین پزشکان تمام زمانها بوده
است. اما چیزی که باعث شد مسلمانان به شدت رازی را تکفیر کنند، دیدگاه های
رازی در مورد ادیان بود. رازی هیچ آمیختگی و همگونی ای را در میان فلسفه و
دین نمیدید. در دو کتاب روشنگرانه که یکی از آنها بعدا یکی از معروف ترین
کتابهای کفر آمیز آزاد اندیشان اروپایی (سه دغلکار 1) را نیز بطور مستقیم
تحت تاثر خود قرار داد، تنفر و ضدیت خود از ادیان مبتنی بر وحی را آشکار
کرد. در اینجا دو نظریه بنیادی از این اثر را باز خواهیم گفت:
همه انسانها برابر هستند، و بطور برابری دارای استعداد استدلال شده اند،
و نباید استعداد استدلال خویش را در برابر ایمان کور دست کم بگیرند و از
دست بدهند. این استدلال است که انسان را قادر میسازد تا حقایق علمی را
مستقیما دریافت دارد. رازی پیامبران را بطور اهانت آمیزی "بزهای ریش بلند"
میخواند و میگوید این بزهای ریش بلند هرگز نمیتوانند ادعا کنند که دارای
برتری فکری و روحانی خاصی نسبت به بقیه هستند. در ادامه میگوید این بزهای
ریش بلند در حالی که مردم را با غرق کردن خود در دروغهایی که از خود تراوش
میکنند به اطاعت کور کوران از "گفتار ارباب" فرا میخوانند؛ ادعا میکنند که
با پیامی از طرف خدا آمده اند.*رازی
معجزات پیامبران نیرنگهایی هستند که بر حیله گری استوارند، و یا
داستانها و روایاتی که از آنها به یاد مانده است مشتی دروغ است. باطل بودن
تمام چیزهایی که پیامبران میگویند ااز این حقیقت آشکار میشود که
گفتارهایشان با یکدیگر در تضاد است، پیامبری آنچه پیامبر دیگر منع کرده را
در حالی که خود را مخزن و انبار حقایق میداند مجاز میگرداند. انجیل تورات
را نقض میکند و قرآن انجیل را.*رازی
آداب و رسوم، سنت و تنبلی فکری باعث میشود که انسانها رهبران مذهبیشان
را کورکورانه دنبال کنند. ادیان اصلی ترین دلیل جنگهای خونینی بوده اند که
نوع انسانها را بلا زده کرده است. ادیان همچنین دشمن ثابت قدم تفکر فلسفی و
تحقیقات علمی بوده اند. نوشتارها و کتابهای به اصطلاح مقدس بی ارزش هستند و
ضرر آنها برای انسانها تاکنون بیشتر از فایده آنها بوده است، در حالی که
نوشتارهای قدمایی همچون افلاطون، ارسطو، اقلیدس و بقراط تابحال خدمات بسیار
بیشتری را به انسانیت به سمر رسانده است.*رازی
در فلسفه سیاسی، رازی معتقد بود که اشخاص میتوانند در یک جامعه منظم
بدون اینکه در وحشت از قوانین مذهبی ای که پیامبران انسانها را به پیروی از
آنها مجبور ساخته اند زندگی کند. مسلما چیزهایی که شریعت اسلامی آنها را
منع کرده است، همچون نوشیدن شراب نتوانسته است دردسری برای رازی ایجاد کند و
همانطور که رفت، رازی معتقد بود که این فلسفه و استدلالات انسانی است که
باعث سعادت و پیشرفت انسانها است نه دین و مذهب.*رازی
و بالاخره رازی معتقد به پیشرفت فلسفی و علمی بود. معتقد بود که علوم از
نسلی به نسل دیگر پیشرفت میکنند. معتقد بود که اشخاص باید با بینش آزاد و
بدون تعصب باشند، و مشاهدات تجربی را تنها به این دلیل که با پیشفرض های
قبلی آنان همخوانی ندارد رد نکنند. رازی معتقد بود که کارهای علمی و فلسفی
او با کارها و نظریات انسانهایی از لحاظ علمی برتر از او، در آینده جایگزین
خواهد شد.*رازی
از آنچه گذشت آشکار است که رازی پرقدرت ترین انتقادات را در دوران میان
سالی تاریخ مدرن، چه در اروپا و چه در جهان اسلام بر علیه دین انجام داده
است. آثار کفر آمیز او بطور مشخص و دقیق باقی نمانده است اما همین خبر از
شرایطی آزاد در جامعه اسلامی "که در جاهای دیگر در آن دوران وجود نداشته
است" میدهد.*رازی
نام و نشان رازی
رازی پزشک کیمیایی و فیلسوف نامدار که چیز زیادی از
زندگانی او دانسته نیست. طبق قول ابوریحان بیرونی در ماه شعبان سال 251ق _
865م در ری زاده شد. نام نیای رازی یحیی بوده است و بدین نام و نسب
"ابوبکرمحمدبن زکریا بن یحیی الرازی" یاد کرده است. در بعضی از منابع، پیشه
زرگری اولین کار رازی شمرده شده است. گفته می‌شود که وی در روم شوشه‌های
طلا معامله می‌کرد و شناخت کیمیا در نزد وی از همین داستان نتیجه گرفته شده
است و بعدها رازی به طب پرداخته است.
استادان زکریای رازی
مورخان طب و فلسفه در قدیم به تفاریق استادان رازی را سه تن یاد کرده‌اند:
ابن ربن طبری: زکریا در طب شاگرد وی بوده است. ابوزیذ بلخی: حکیم زکریای
رازی در فلسفه شاگرد وی بوده است. ابوالعباس محمد بن نیشابوری: استاد محمد
بن زکریا رازی در حکمت مادی (ماترلیسیم) یا گیتی‌شناسی بوده است. دانش
شیمی و رازی رازی، پزشک و طبیعت شناس بزرگ ایرانی را پدر شیمی یاد
کرده‌اند، از آن رو که دانش کیمیایی کهن را به علم شیمی نوین دگرگون ساخت.
ابن ندیم از قول رازی گفته است: "روا نباشد که دانش فلسفه را درست دانست و
مرد دانشمند را فیلسوف شمرد، اگر دانش کیمیا در وی درست نباشد و آن را
نداند."
مکتب کیمیا
رازی مکتب جدیدی در علم کیمیا تأسیس کرده که آن را
می‌توان مکتب کیمیای تجربی و علمی نامید. ژولیوس روسکا دانشمند برجسته‌ای
که در شناسایی کیمیا (شیمی) رازی به دنیای علم بیشتر سهم و جهد مبذول
داشته، رازی را پدر شیمی علمی و بانی مکتب جدیدی در علم دانسته، شایان توجه
و اهمیت است که قبلا این لقب را به دانشمند بلند پایه فرانسوی لاوازیه
داده بودند. به هر حال آنچه مسلم است تأثیر فرهنگ ایرانی دوران ساسانی در
پیشرفت علوم دوران اسلامی و از جمله کیمیاست که در نتیجه موجب پیشرفت علم
شیمی امروزه شده است.
نظریه اتمی و رازی
در فرآیند دانش کیمیا به علم شیمی توسط رازی،
نکته‌ای که از نظر محققان و مورخان علم، ثابت گشته، نگرش "ذره یابی" یا
اتمسیتی رازی است. کیمیاگران، قائل به تبدیل عناصر به یکدیگر بوده‌اند و
این نگرش موافق با نظریه ارسطویی است که عناصر را تغییرپذیر یعنی قابل
تبدیل به یکدیگر می‌داند. لیکن از نظر ذره گرایان عناصر غیر قابل تبدیل به
یکدیگرند و نظر رازی هم مبتنی بر تبدیل ناپذیری آنهاست و همین علت کلی در
روند تحول کیمیایی کهن به شیمی نوین بوده است. به تعبیر تاریخی زکریا،
"کیمیا" ارسطویی بوده است و "شیمی" دموکریتی است. به عبارت دیگر، شیمی علمی
رازی، مرهون نگرش ذره‌گرایی است، چنانچه همین نظریه را بیرونی در علم
"فیزیک" کار است و بسط داد.
در اروپا فرضیه اتمی را "دانیل سرت" Daniel Seer در سال 1619 از فلاسفه
یونانی گرفت که بعدها "روبرت بویل" آن را در نظریه خود راجع به عنصرها
گنجاند. با آنکه نظریه بویل با دیدگاه‌های کیمیاگران قدیم تفاوت آشکار دارد
نباید گذشت که از زمان فیلسوفان کهن تا زمان او، تنها رازی قائل به اتمی
بودن ماده و بقاء و قدمت آن بوده است و با ان که نظریه رازی با مال بویل و
یا نگرش نوین تفاوت دارد، لیکن به نظریات دانشمندان شیمی و فیزیک امروزی
نزدیک است.
اکتشافات رازی در شیمی
رازی توانست مواد شیمیایی چندی از جمله الکل و اسید سولفوریک (زیت الزاج) و جز اینها را کشف کرد.