معماری که آرم جمهوری اسلامی را طراحی کرد + تصویر

یک مشتِ گره کرده با چند ستاره، آرم تصویب شده برای
جمهوری اسلامی بود. حتی اسکناس هایش هم چاپ شده بود که ناگهان آیت الله
هاشمی رفسنجانی از قم زنگ می زند و دستور جمع آوری آنها را می دهد. با
مخالفت آقای هاشمی، امام نیز قانع شده و آرم ارسال شده به دفتر قم را تنفیذ
می کند.

در سال 1330 در تهران به دنیا آمد. کارشناسی ارشد معماری
را از دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران در سال 1358 و دکترای معماری را
از دانشگاه یورک انگلستان در سال 1996 دریافت کرد. وی که هم اکنون دانشیار
دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی است، فروردین ۵۸ طرح آرم خود
را به دفتر امام در قم فرستاد و اتود ارسالی اش، پس از تایید و تماس تلفنی
آیت الله هاشمی رفسنجانی، آرم پرچم جمهوری اسلامی شد، هنرمند تهرانی الاصلی
است با چهره ای جدی که دیگر حاضر نیست دراین باره سخنی بگوید. او سی سال
است که دیگر هیج جا و در هیچ رسانه ای حرفی از این کارش نزده است.



دکتر
حمید ندیمی امروز استاد درس نظریه و روش های طراحی در رشته معماری دانشگاه
شهید بهشتی است. دوباره با او تماس گرفتم. اگر چه می دانستم سه دهه است که
سکوت کرده و با هیچ رسانه ای گفت وگو نمی کند. گفت که به هیچ وجه حاضر به
گفت وگو نیست. یک بار پیش از این وقتی از او خواستم تا دلیل این پنهان شدنش
را بگوید، خندید و تنها یک جمله کوتاه گفت: نیازی نیست. اصرار که کردم،
گفت: قصد لوس کردن خودم را که ندارم. بفهمید که چرا نمی خواهم نامی یا عکسی
از من منتشر شود. متوجه می شوید؟



خیلی
اصرار داشتم تا بدانم چه دلیلی دارد استاد معماری ای که خودش اهل هنر است،
حاضر نباشد عکسی از او منتشر شود؟ باری یک پاسخ کوتاه دیگر شنیدم: چه
لزومی دارد مردم چهره مرا بشناسند؟ پیش از این نیز گفته بود: اکراه دارم
خودم را به این مسایل سنجاق کنم. مردم چهره مرا نبینند، خیلی بهتر است. اگر
فردا ضد انقلاب شدم چه؟ پس کاری به من نداشته باشید.

نخستین گفت
وگوی او سال ۱۳۵۹ در روزنامه جمهوری اسلامی منتشر شد. فردای روزی بودکه آرم
جمهوری اسلامی به تنفیذ امام خمینی رسید. دومین و آخرین گفت وگوی او نیز
در مجله پاسدار اسلام در سال ۱۳۶۲ چاپ شد؛ و پس از آن دیگر هیچ. او خودش را
ازمعرفی شدن در رسانه ها پنهان می کند و دلیل این پنهان شدنش، رازی است
برای آنها که خواسته اند به هر نحوی به او نزدیک شوند.

ماجرای طراحی
آرم از جایی آغاز شد که پس از رفراندوم جمهوری اسلامی و به دستور امام
تصمیم گرفته می شود تا نمادهای طاغوتی برچیده شده و نمادهای اسلامی جایگزین
آن شود.

در نخستین اقدام تغییر نشان "شیر و خورشید" و پرچم ایران
مطرح می شود. نشانی که سابقه اش به علائم پرچم های ایرانیان در دوره باستان
برمی گشت و پس از ورود اسلام به ایران، به دلیل دوری از اتهام آتش پرستی و
خورشیدپرستی این نشانی از پرچم ایرانی پاک شده بود.

اما در زمان
صفویان، شاه اسماعیل که نسل خود را از یک سو به شاهان ساسانی و از سوی دیگر
به امام کاظم(ع) می رساند، دستور داد تا نشان شیروخورشید" به طور رسمی بر
پرچم ایرانیان باز گردد. در زمان ناصرالدین شاه قاجار نیز شمشیری به دست
این شیر داده شد. احمد کسروی درباره تاریخ نشان شیروخورشید کتابی ۳۴ صفحه
ای نوشته است که کتابی نایاب است .

امام خمینی در ۱۰ اسفند سال ۵۷
خواستار تغییر نشان "شیر و خورشید" شد و اعلام کرد: "ما یک مملکت محمدی
ایجاد می کنیم. بیرق ایران نباید بیرق شاهنشاهی باشد، آرم های ایران نباید
آرم های شاهنشاهی باشد، باید آرم های اسلامی باشد. از همه وزارتخانه ها، از
همه ادارات، باید این شیر و خورشید منحوس قطع بشود، علم اسلام باید باشد.
آثار طاغوت باید برود. اینها آثار طاغوت است؛ این تاج، آثار طاغوت است؛
آثار اسلام باید باشد." (صحیفه امام، ج ۶، ص ۲۷۵)



پس
از آن با فراخوان سراسری دولت موقت، طراحی نشان جدید آغاز و طرح های
بسیاری به دفتر نخست وزیری ارسال می شود و در ابتدا، طرح ندیمی مورد قبول
واقع نمی شود. در مسابقه ای که برای طرح آرم جمهوری اسلامی برگزار شد،
ابتدا آرم دیگری که در آن یک مشت گره کرده به همراه چند ستاره دیده می شد،
به تصویب می رسد و در نهایت بر روی اسکناس های آن دوران چاپ می شود.

ندیمی
طرح آماده شده خود را به دفتر امام در قم ارسال می کند. وقتی آیت الله
هاشمی رفسنجانی طرح آرم را می بیند، خدمت امام نشان می دهد و درخواست می
کند که آرم تغییرکند. با تایید امام، هاشمی رفسنجانی فوری دستور می دهد تا
آرم های منتشر شده جمع آوری شوند. همان شب آیت الله هاشمی رفسنجانی با
ندیمی تماس می گیرد و خبر از تنفیذ آرم توسط امام در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۹ می
دهد و از او می خواهد تا روی طرح پرچم نیز کار بکند. (به نقل از گفته های
دکتر ندیمی)

آیا این آرم برگرفته از آرم گروه سیک های هندوستان است؟

پاسخ دکتر ندیمی در سال ۵۹ در روزنامه جمهوری و کیهان:

هلال
های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می گیرد که حضرت رسول (ص)
بارها با شمشیر مبارکشان به عنوان امضا بر روی شن ها ترسیم کرده اند. این
طرح پنج بخش دارد که نشان دهندهء پنج اصل دین است. اصل توحید را در حکم
عمود دو ساقهء اصلی در میان خود دارد. علاوه بر کلمهء الله که در ترکیب
اصلی آن دیده می شود، لااله الاالله نیز در آن مستتر است. جزء قائم میانی
در ترکیب با شکل تشدید ( ّ ) که در خط فارسی و عربی نشانهء شدت است، شمشیر
را تداعی می کند؛ این همان تعبیر کلمهء «حدید» است. تقارن های این آرم هم
نشانهء تعادل و توازن است؛ این همان میزان است. بزرگ ترین و اصلی ترین
ویژگی این آرم همان بیان کلمهء الله است که قالب و محتوا را در خود جای
داده است. آرم به صورت کروی طراحی شد تا نشان دهندهء پیام جهانی آن باشد.

توضیحات ندیمی در سال ۶۲ در مجله پاسدار اسلام:

ندیمی
در سال ۱۳۶۲ برای دومین بار و آخرین بار در گفت وگویش با مجله پاسدار
اسلام درباره تبیین مفاهیم اثرش می گوید: علاقه داشتم برای جهان اسلام یک
نشان درست کنم. وقتی حضرت امام فرمودند که نشان شیر و خورشید باید عوض شود و
کشور به نشان جدیدی نیازمند است، به صورت جدی ایده ام را پی گیری کردم و
به مرور سیاه مشق های قبلی پرداختم. در این نماد سه رکن اساسی حکومت اسلامی
از دیدگاه قرآن وجود دارد یعنی کتاب، ترازو و آهن و یا به عبارت قرآنی
کتاب، میزان و حدید. جزء قائم میانی، در ترکیب با شکل تشدید که در خط فارسی
و عربی نشنه شدت است شمشیر را تداعی می کند، قائم و ایستاده که خود نماد و
قدرت و استحکام و ایستادگی است و این برداشت تعبیری از کلمه حدید است در
کتاب الله (... انزلنا الحدید فیه باس شدید) و ترکیب کاملا متقارن شکل
بیانی از حالت تعادل و توازن که این نیز برداشتی تعبیری است از کلمه میزان
در کتاب خدا. والسماء رفعها و وضع المیزان.



پنج
جزء تشکیل دهنده علامت که اگر به پنج اصل پایه دین برگردد اصل توحید را در
حکم عمود و ساقه اصلی در میان دارند، گذشته از آنکه در ترکیب کلی خویش
کلمه الله را بیان می کنند و عصاره ای از کلمه توحید یعنی لا اله الا الله
را نیز در دستور خود مستتر دارند. خطوط هلالی های طرح که در یک دایره محاط
است با تداعی نصف النهارهای کره جهانی بودن دعوت اسلام را تجسم می بخشند.
کلمه الله به صورت کروی طراحی شده تا نشان دهنده پیام جهانی آن باشد. هلالی
های تعبیه شده در این آرم از نقش مبارکی ریشه می گیرد که حضرت رسول (ص)
بارها با شمشیر مبارک شان به عنوان امضا بر روی شن ها ترسیم کرده اند اما
پس از آن وی پرچم را نیز طراحی نمود.



ندیمی
در توضیح طرحش ادامه می دهد: این پرچم به امید دادن به دست حکومت امام
زمان (عج) طراحی شد. رنگ های سبز و سفید و سرخ، علامت مخصوص جمهوری اسلامی و
شعار الله اکبر همگی از ارکانی هستند که در قانون اساسی برای پرچم ایران
در نظر گرفته شده اند.

دکتر ندیمی از شعار بودن الله اکبر، تکرار را
اقتباس می کند: این شعار یازده بار در رنگ سرخ و یازده بار در رنگ سبز
یعنی بیست و دو بار تکرار می شود و این اشاره ای است به بیست و دوم بهمن
۵۷. قالب راست گوشه خط نوشته الله اکبر یادی است از کوبندگی این شعار و این
همان خطی است (خط بنایی) که شعار الله اکبر را بر بلندای اذان و بر گنبدها
و مناره های الله اکبر در مساجد اسلامی نقش می کرده و اکنون بر بلندای
پرچم ایران نشسته است. کلمه قرمز الله منقوش بر پرچم جمهوری اسلامی بیانگر
مبدأ و منت های آفرینش است الی الله المصیر و هدف و غایت حکومت اسلامی را
نشان می دهد.

یک اظهار نظر در دیدار خصوصی:

او در سال های
اخیر در یک دیدار خصوصی اظهار داشت: من که اصلاً این کاره نبودم. این طرح
را باید گرافیست های بزرگ می کشیدند. کارِ من نیست. این کاری خدایی است، به
من ربطی ندارد. این است که دوست ندارم خودم را سنجاق کنم. افراد فانی را
به مسایل باقی متصل نکنید.

دکتر حمید ندیمی همچنین به خاطر ترجمه کتاب "طراحان چگونه می‌اندیشند؟" برنده کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز شده است.

سوابق دانشگاهی دکتر حمید ندیمی: http://archurb.sbu.ac.ir/Desktopmodules ... userid=777