رصدآسمان با چشم های خودمان بدون هیچ ابزاری

برای رصد کردن بدون هیچ ابزار خاصی راه هایی وجود دارد که به ما کمک می کند خیلی راحت آن چه می بینیم را بشناسیم و اطلاعات خوبی را درباره آن کسب کنیم. در شب های تابستان که فراغت بیشتری هم داریم و به خاطر مناسب بودن شرایط جوی می توانیم به راحتی آسمان را ببینیم. برای همین قرار است در چند شماره از «فوت و فن» درباره روش هایی برای تشخیص اجرام آسمانی برایتان حرف بزنیم. شاید خیلی ها تصور کنند که باید اطلاعات پیچیده ای درباره آسمان بدانند اما ما می خواهیم خیلی ساده هر وقت به آسمان نگاه می کنید، بدون داشتن ابزار پیشرفته بدانید آن چه می بینید چیست و چه ماهیتی دارد. مثلا زمانی که خارج از خانه هستید و یا از پنجره بیرون را نگاه می کنید شاید بتوانید یک یا دو تیر شهاب، چندین ستاره، یک یا دو سیاره، صورت های فلکی روشن و معروف، ماه و حتی گاهی ماهواره های اطراف زمین را ببینید! اگر هم به خارج از شهر رفته باشید علاوه بر همه این ها ممکن است بخشی از کهکشان راه شیری، چند سحابی و کهکشان(تکه های ابرمانند) و یا حتی دنباله دار هم ببینید. برای این که با ما همراه شوید دو چشم لازم دارید و کمی حوصله و البته ذوق. برای شروع بهتر است بدانیم هرکدام از اجرامی که گفتیم چه خصوصیات ظاهری دارند و چگونه می شود از یکدیگر تشخیص شان داد. در شماره های بعدی روش های شناخت بقیه اجرام و پیدا کردن صورت های فلکی تابستان و دوربین های دوچشمی و عکاسی نجومی مطالبی خواهیم داشت.

● ستاره ها چراغ های آسمانی

از جذاب ترین و پر شمارترین اجرامی که در آسمان می بینیم ستاره ها هستند. خارج از شهر و دور از نور های مزاحم می توان ۲ تا ۳ هزار ستاره را با چشم غیر مسلح دید و از زیبایی شان حیرت زده شد. اگر خیلی ذوق زده نشویم و با دقت بیشتری به آن ها نگاه کنیم، می فهمیم که رنگ این نور های نقطه ای با هم فرق می کند، ستارگانی که رنگ های متمایل به آبی و سفید دارند دمای خیلی زیادی(بیشتر از دمای خورشید!) دارند و ستارگانی که رنگ های متمایل به قرمز دارند دمای شان کم(کمتر از دمای خورشید) است. ستارگان در فضا حرکت هایی دارند که برای چشم ما به آسانی قابل رویت نیست. در واقع ممکن است در طول یک سال هم هیچ تغییری در وضعیت نسبی آن ها در آسمان دیده نشود. حتی ممکن است این زمان به هزاران سال هم برسد!(البته به غیر از حرکت کوچکی که در قرار گیری صورت های فلکی در ماه های مختلف می بینیم.) اما فاصله زیادی که بین ما و ستاره ها وجود دارد، باعث می شود که تغییرات حرکتی آن ها برای ما محسوس نباشد. به همین خاطر ستاره ها از قدیم راهنمای مسافران بوده اند. البته شناسایی ستارگان شاخصه های دیگری هم دارد که تخصصی است. اگر هر بار که به آسمان نگاه می کنید سعی کنید آن ها را بر اساس مکانشان و رنگ و روشنایی در ذهن خود دسته بندی کنید بعد ازچند بار دیدن، چشمانتان آن ها را زود تر خواهد شناخت. البته اطلس هایی در ابعاد کوچک و قیمت کم وجود دارد که می توانید خیلی راحت همراه خود داشته باشید و از روی فصل و ماهی از سال که در آن قرار دارید ستارگان آسمان را شناسایی کنید.

● سیاره ها همسایه ها در منظومه شمسی

در شبی صاف و پر ستاره که آسمان را نگاه می کنید، ستارگان زیادی را در آسمان بی کران می بینید اما واقعیت این است که در میان این همه ستاره سیاراتی وجود دارند که به دلیل آشنا نبودن چشم ما با آسمان ممکن است آن ها را با ستاره اشتباه بگیریم! گاهی ممکن است پر نورترین جرمی که در آسمان شب است توجه تان را جلب کند و با خود بگویید عجب ستاره پرنوری! حتما این سوال پیش می آید که با وجود این شباهت ظاهری چطور می توان آن ها را از هم تشخیص داد؟ احتیاجی به فسفر سوزاندن نیست(!) تفاوت های زیادی بین سیاره و ستاره وجود دارد که ما به تفاوت هایی که می شود با چشم دید اشاره می کنیم:

۱) سیارات درزمینه آسمان با گذشت زمان حرکت ظاهری دارند، که به راحتی در چندین دقیقه قابل مشاهده است. حرکت سیارات عموما از غرب به شرق است.

۲) ستارگان به دلیل فاصله زیاد به حالت چشمک زن دیده می شوند اما نوری که از سیارات می بینیم پایدار و یکنواخت است.

۳) ستارگان در تمام نقاط آسمان دیده می شوند اما سیارات در نوار باریکی از آسمان قابل دیدن هستند.

از سیارات منظومه شمسی مشتری و زحل معمولا در آسمان شب خیلی پر نور دیده می شوند «البته زمانی که در موقعیت مناسب قرار بگیرند». زهره را هم به هنگام طلوع و غروب خورشید می توانید پیدا کنید. با کمک این ۳ تفاوت و کمی حوصله می توانید سیاره پیدا کنید البته در شب های تابستان به دنبال مشتری باشید.

● شهاب واره ها اجرام سر گردان

گاهی ممکن است در آسمان حرکت سریع نقطه ای نورانی را به صورت یک خط سفید و روشن به مدت کوتاه دیده باشید. این لحظه حتما یکی از قشنگ ترین لحظه های نگاه به آسمان است که دائم آرزو می کنید کاش دوباره تکرار شود تا بیشتر لذت ببرید. این ها همان سنگ ریزه های کوچک و سرگردان در منظومه شمسی هستند که نامشان شهاب واره است. اگر شهاب واره ها به جو زمین برسند و بسوزند شهاب یا تیر شهاب گفته می شوند و اگر هم که از جو عبور کنند و به زمین بیفتند شهاب سنگ می شوند.

این سنگ ریزه های کوچک که تا این حد ما را سرخوش می کنند معمولا بقایای هسته یک ستاره دنباله دار هستند. آن ها معمولا برای کسانی که آسمان را نمی شناسند ممکن است اشیایی مرموز به نظر بیایند اما اگر زمان های بارش شهابی در سال را بدانید می توانید با دو چشم صبور به انتظار آن ها بنشینید، البته اگر هم به خارج شهر بروید که مسلما تعداد بیشتری خواهید دید چون وسعت آسمان بیشتر از قاب پنجره خانه تان است.

هر بارش شهابی از صورت فلکی خاصی در آسمان آغاز می شود که با پیدا کردن آن در آسمان راحت تر می شود شانس خود را برای دیدن شهاب ها بالا ببرید. بین شهاب ها و دنباله دار ها تفاوت های زیادی وجود دارد اما به دلیل تصورات اشتباه ممکن است شبیه به هم به نظر بیایند. اما این را به خاطر داشته باشید که شما ممکن است در هر سال چندین تیر شهاب ببینید اما در کل عمر خود فقط یک یا ۲ دنباله دار ببینید!