دانستنی هایی درباره پراگماتیسم

پرا گماتیسم

پرا گماتیسم
فلسفه ای است که اول بار در آمریکا پدید آمد و در تفکر و حیات عقلی این
سرزمین تاثیر زیادی بر جای گذاشت. این فلسفه در اواخ قرن نوزدهم با
متفکرانی نظیر ویلیام جیمز و جان دیویی به ظهور رسید. به نظر این متفکران،
پراگماتیسم انقلابی است علیه ایده آلیسم وکاوشهای عقلی محض که هیچ فایده ای
برای انسان ندارد. در حالی که این فلسفه، روشی است درحل مسائل عقلی که می
تواند در سیر ترقی انسان بسیار سودمند باشد.

پراگماتیسم چیست؟

واژه
پراگماتیسم مشتق ازلفظ یونانی (pragma) و به معنی عمل است. این واژه اول
بار توسط چالرز ساندرزپیرس (Charles sanders pierce ) ، منطقی دان آمریکائی
به کار برده شد.

مقصود او از به کاربردن این واژه، روشی برای حل کردن و ارزشیابی مسائل عقلی بود.
اما به تدریج معنای پراگماتیسم تغییر کرد.

اکنون، پراگماتیسم به نظریه ای مبدل شده که می گوید:
حقیقت،
چیزی است که از دیدگاه انسان، خوب باشد. به سخن دیگر، پراگماتیسم یعنی
اینکه درباره هر نظریه یا آموزه ای باید بر پایه نتایجی که از آن به دست می
آید، داوری کرد. به نظر پراگماتیست ها، اگر عقیده ای به نتیجه خوب و کار
آمد برای انسان بیانجامد، باید آنرا حقیقی قلمداد کرد. حقیقت چیزی نیست که
مستقل ومجرد از انسان وجود داشته باشد.
تا قبل از این، نظریه اصلی و
رایج درباره حقیقت این بود که حقیقت امری است جدا از انسان؛چه کسی آن را
بشناسد، چه نشناسد . مثلا گردش زمین به دور خورشید، امری است که همیشه
حقیقت داشته است؛ گرچه برای هزاران سال تصور بر این بود که زمین ثابت است و
خورشید به دور آن می گردد. بر همین مبنا، صدق و درستی هر نظریه تطابق آن
با واقعیت و نادستی آن عدم تطابق با واقعیت بود.

اما پراگماتیسم
قائل به این شد که حقیقت امر جدایی از انسان نیست؛ بلکه تنها دلیل برای
اینکه یک نظر درست و حقیقی است و یک نظر، باطل و خطا، این است که اولی در
عمل به درد انسان بخورد و برای او کارآمد و موثر باشد و دیگری چنین نباشد.
به این ترتیب، معنای صدق قضیه در پراگماتیسم تغییر یافت . صدق هر گزاره،
فقط توسط نتایج عملی آن سنجیده می شود نه در مقایسه با واقعیت خارجی. یک
فکر یا عقیده تا وقتی که فقط عقیده است، بخودی خود نه صحیح است و نه غلط؛
بلکه فقط در جریان آزمایش و کار برد عملی آن است که برحسب نتایجی که از آن
نظر گرفته می شود، صادق یا کاذب می شود.

بدین سان و بر این مبنا،
برای مثال تا پیش از کشف آمریکا، این عقیده که سرزمینی میان اروپا و آسیا
وجود دارد، نه راست بود نه دروغ؛ اما پس از اکتشاف آمریکا، این نظر یه به
حقیقت پیوست.(در حالی که بر اساس نظر متداول، این عقیده حتی پیش از کشف
آمریکا نیز عقیده ای صحیح بوده است.)

در نظر مکتب پراگماتیسم، افکار
و عقاید همچون ابزارهایی هستند برای حل مسائل و مشکلات بشر؛ تا زمانی که
اثر مفیدی دارند، صحیح و حقیقی اند و پس از آن غلط و خطا می شوند. به این
ترتیب عقیده ای ممکن است مدتی به کار آید و موثر شود و از این رو فعلا
حقیقی است؛ لیکن بعدا ممکن است نتایج رضایت بخش نداشته باشد و آن موقع، به
نظریه ای باطل و خطا تبدیل می گردد.

بنابراین، حقیقت چیزی ساکن و
تغییر نا پذیر نیست؛ بلکه با گذشت زمان، توسعه و تحول می یابد. آنچه در حال
حاضر صادق است، ممکن است در آینده صادق نباشد؛ زیرا در آینده، افکار و
نظریات دیگری بر حسب شرایط و اوضاع جدید، حقیقی شده و متداول می گردند.
تمام امور تابع نتایج است و بنابر این، حق امری است نسبی؛ یعنی وابسته به
زمان، مکان و مرحله معینی از علم و تاریخ است .

ما هیچ زمان به
حقیقت مطلق نخواهیم رسید. زیرا علم ما، مسائل ما و مشکلات ما همیشه در حال
تغییر است و در هر مرحله، حقیقت، آن چیزی خواهد بود که ما را قادر می سازد
تا به نحو رضایت بخش، مسائل و مشکلات جاری آن زمان را بررسی و حل کنیم

منابع

* فرهنگ فلسفی
* سیر فلسفه، صفحه 150
* تاریخ فلسفه غرب، صفحه 210