تحولات دینی یهود متاثر از اندیشه‌ی ایرانی پس از هخامنشیان و ظهور مسیحیت۲

تحولات دینی یهود متاثر از اندیشه‌ی ایرانی پس از هخامنشیان و ظهور مسیحیت۲

روند تحولی در دین یهود که از دوره ی هخامنشی آغاز شده بود همچنان ادامه یافت که می‌توان آثارش را در کتب میان‌عهدی دید که بویس به آن اشاره دارد. در عصر مسیحیت باورهای ایرانی از آنرو که در جهان مدیترانه وارد شده بود، به خوبی تاثیرگذار بوده است، شرحی که پلوتارک درباره‌ی دین زرتشت می‌دهد، قرینه‌ای است بر اینکه فضلای جهان یونانی و رومی در سده‌ی نخست میلادی می‌توانسته‌ا‌ند آگاهی‌های به نسبت دقیقی از منابع گوناگون درباره‌ی مزدیسنا بدست آورند. در سده‌ی نخست پیش از میلاد مسیح گروهی از اندیشمندان اسرائیلی در آستانه‌ی شکست قیدوبندهای قبیله‌ای بودن دین قرارگرفتند و بدنبال تحولات نوینی که در تفکر یهود پیدا شد، دین نوینی شکل گرفت که مسیحیت نام گرفت. یشوع که در عربی وی را عیسی[1] می‌نامند[2] فرزند یک خاندان روحانی یهودی بود که چند تن از آنها انبیای مصلحی بودند که در تحول بخشیدن به دین یهود تلاش می‌کردند. مسیح وارث یک سیر دینی کهن بود که با برداشت از نوع تفکر ایرانی و پدیدآمدن یک سازمان منسجم فراطبیعی آماده‌ی بروز یک دین راستین بود و او بود که با کلام آسمانیش این جنبش را پدید آورد. بنیاد آموزه‌های وی بر عشق و دوستی بنا شده لود و هدف نهایی انسان کمال و شادی جاودانی بود و خدا در این دین یک پدر مهربان آسمانی بود و از اینرو بود که عیسی خدا را پدر می‌نامید. ویژگی اصلی آموزه های عیسی، سادگی آن بود. عیسی درباره ی مسائل اصلی دین، به زبانی خالی از اصطلاح و عوام فهم سخن می گفت و بیشتر از مظاهر طبیعت و زندگی انسانی برداشت می کرد و نمونه می آورد و بیشتر مطالب ژرف و پرمغز را با تمثیل های ساده ادا می نمود. البته این کافی نبود؛ چه سبک کلام، تنها نمی تواند علت جلب قلوب گردد؛ که در حقیقت کامیابی او در این نکته بود که از افکار درونی و اندیشه های باطنی مردم سخن می گفت و زندگی و شخصیت خود را نمونه قرار می‌داد.[3]

پژوهشگران اتفاق نظر دارند که ریشه‌های آغازین مسیحیت را باید در میان انشعابیان و فرقه‌گراین یهود جست. باید به سراغ آرا و دیدگاه‌هایی رفت که در کتاب دانیال و کتاب دوم مکابیان و یا دیگر کتب میان‌عهدی آمده است. در میان این باروها، آنچه چنبه ی باروری داشته منشا زرتشتی دارد که مدت‌ها بود جذب روایات و سنت‌های یهودی شده بود. زهنر به فرقه‌ای از یهودیان به نام فریسیان اشاره می‌کند که بیشتر از دیگران متاثر از اندیشه‌ی ایرانی بودند، وی حتی بر این باور است که نام آنها نیز به همین دلیل فریسیان (پارسیان) شده است. میلز به درستی استنباط می‌کند که از سوی همین فریسیان آیین زرتشت در مسیحیت نفوذ یافته است. زهنر نتیجه می‌گیرد که آنچه در پیام زرتشت و اندیشه‌ی ایرانی زنده و حیات‌بخش بود، از سوی یهودیان به مسیحیت انجامید؛ از سوی دیگر آنچه بی‌اهمیت بود از سوی ساسانیان نظامنامه‌وار مدون گردید، به گونه‌ای که دین زرتشت سرگی خود را از دست داد و منجمد و بی‌مغز شد.[4]

در پیمان نوین دو گونه روایت وجود دارد: یکی آنچه در میان جامعه‌ی یهودی-مسیحی پرورده شده و دیگری روایات کلیسیایی است که پولس بنیادگذاری کرد. در ظاهر، نخست در جریانی که پولس به راه انداخت، آموزه‌های عیسی ناچیز بود، بشارتی راکه وی می‌آموخت درباره‌ی رستاخیز و داوری و همچنین ظهور منجی بشریت بود. این شیوه سبب شد تا پاره‌ای از زرتشتیان آسیای کهین به دین نوین بگروند، علت آن هم روشن بود چه این اندیشه‌ها در واقع پرورانده‌های باورهای ایرانی و زرتشتی بود. از جمله نشانه‌های روشن برداشت تحول دین یهود از اندیشه‌ی ایرانی سخن‌گفتن از انگاره‌ی پس‌انداز و گنج‌اندوزی در بهشت است که نه تنها در کتب میان‌عهدی آمده که در انجیل‌ها (متی، 20: 6) نیز بروز کرده که اندیشه‌ای ایرانی است.[5]

در انجیل متی باب یکم آمده که چون عیسی در روزگار هرود پادشاه در بیت‌الحم یهودیه زاده شد، ناگاه مغانی چند از خاور به اورشلیم آمده گفتند کجاست آن نوباوه که پادشاه یهود است، زیرا که ستاره‌ی او را در خاور دیده‌ایم و برای گرامی‌داشت او آمده‌ایم. در داستان‌های مزدیسنا آمده که دوشیزه‌ای باکره، هنگامی که در دریاچه‌ی هامون شنا می‌کند از سلاله‌ی زرتشت که تا آن هنگام حفظ شده است، بارور می‌شود و او اینچنین مادر باکره‌ی واپسین رهاننده و یا سوشیانت می‌شود. گرچه این داستان در بندهشن آمده که پس از اسلام تدوین شده و آثار برداشت از کتب عربی در آن دیده می‌شود، عناصری از آن را می‌توان در بخش‌هایی از اوستا یافت دید.[6] مسیح یهودی نیز به شکل پادشاه اسرائیل که مردمش را از ستم می‌رهاند، رهاننده‌ای به مانند سوشیانت ایرانی می‌شود. نویسنده‌ی انجیل متی با آوردن داستان سه مغی که به دیدار زایش عیسی آمده‌اند درصدد است تا بفهماند که عیسی همان سوشیانت زرتشتیان است. شاید این روایت ساخته‌ی زرتشتیان مسیحی‌شده‌ای باشد که حتی پس از گرویدن به مسیحت خواسته‌اند پاره‌ای جوانب باورهای خود را حفظ کنند و دین نوین خود را تاکید و تاییدی بر باورهای نیاکان خویش می‌دیده‌اند. در اینجا این پرسش مطرح است که روایات باستانی مزدیسنان که از دوره ی هخامنشی قدمت بسیار بیشتری دارد مبنی بر این که منجی بشریت از مادری باکره زاده خواهد شد، تا چه اندازه در شکل یافتن به این باور که عیسی از مادری باکره زاده شد نقش داشته است؟ پاسخ این پرسش را نمی‌توان با قطعیت داد.[7] از این گذشته ایرانیان به مانند یهودیان پس از تبعید بر این باور بودند که روان تا سه روز بر تن می‌ماند و در روز چهارم روان از تن جدا می‌شود. این باور روشن می‌کند که چرا در داستان‌های مسیحیت عیسی در روز سوم پس از مرگ برخاسته است.[8]

آموزه‌های مسیحیت که درس تحمل سختی‌ها را به بشریت می‌داد، برای توده‌های ستمدیده‌ی زیرسلطه‌ی امپراتوری روم حاذبه‌ی بسیاری داشت و شاگردان مسیح و پیشروان مسحیت از آنرو که دیگر در قید و بند نژادی نبودند در کشورهای مختلف از شام و ترکیه تا مصر به تبلیغ پرداختند به گونه‌ای که به زودی دین مسیحیت دین فراگیر این سرزمین‌ها شد.

تحولات دینی یهود متاثر از اندیشه‌ی ایرانی پس از هخامنشیان و ظهور مسیحیت۲ Fabrador

[1] آنچنانکه مشکور در خلاصه‌ی ادیان می‌گوید، چون نام عیسی از راه یهود ساکن در عربستان به اعراب رسیده و چون یهود را عیسی خوش نمی‌آمد، وی را عیسو (برادر و رقیب یعقوب) و عیسی می‌گفتند.

[2] درباره ی زندگی مسیح هیچگونه گزارش مستدلی وجود ندارد و برخی انگاشته اند که یهودیان که در آن هنگام بیش از پیش در فشار و ستم، انتظار موعودی را می کشیدند که آنها را رهایی بخشیده و سلطنت اسرائیل را مستقر نماید، توهمات خود را واقعیت بخشیده و شخصیتی ایجاد نموده و برایش افسانه هایی ساختند، ولی شاید شخصیتی ناشناخته به نام عیسای ناصری نیز وجود داشته که چون شهرتی بدست آورد، موعود بنی اسرائیل خوانده شد. شریعتی نیز می گوید: «حالت سده ی نخست میلادی در میان یهود، انتظار شدید بود که زاییده ی وضع اجتماعی و نیز ذلت و اسارتی است که اقلیت یهود به آن گرفتارند. در این حالت، آن شدت نیاز ذهنی، تبدیل به یک عینیت کاذب می شود. بعد مسیح که به معنای نجات بخش، صفتی است که یک سده پیش از تولدش در کتابها گفته می شود، شخصیت و عینیت می یابد و نامش هم عیسی است. مسیح در ابتدا یک ایده، یک شخصیت و یک انتظار شدید روحی بوده است. مسئله ای که در اینجا وجود دارد، تبدیل ایده است به شخص و یا به اصطلاح، "شخصیت یافتن معنی ذهنی" » (شریعتی، علی. تاریخ تمدن، ج1، مجموعه آثار 11، ص 110). افسانه هایی به مانند داستان مسیح در میان ملل مختلف کم نیست، افسانه های کریشنا یا میترا به آن شباهت بسیار دارد (ادیان بزرگ جهان، ص 464).
[3] ناس، جان. تاریخ جامع ادیان، ص 590 و 591

[4] آشتیانی، ص 287

[5] بویس، همان، ص 520

[6] یسنا 13: 142؛ 19: 92؛ 13: 62

[7] بویس، پس از اسکندر گجسته، ص 559

[8] M. D. Magee, Ibid, The Universal God