مهم‌ترين نقطه‌ي برخورد قوانين اسلامي با مقتضيات جوامع گوناگون قوانين اجتماعي است که در اينجا براي نشان دادن روش کار پيامبر به برده‌داري و مبارزه با آن اشاره مي‌کنم و براي پررنگ کردن بحث به حقوق زن مي‌پردازم.

اسلام، برده داري را تحمل کرده تا آنکه عوامل اجتماعي، رواني و حقوقي آنرا از ميان ببرد و با علل پيدايش آن مبارزه کند؛ چه اگر آنرا به طور صريح نفي مي کرد، برده داري به گونه ي غيرقانوني حتي گسترش مي يافت. پس اسلام در تلاش است تا عوامل برده داري را از ميان ببرد، هرچند که تلاش اسلام شکست خورد. (شريعتي، تاريخ و شناخت اديان، ص ۲۵۲تا ۲۵۷) به هر حال، حذف برده داري يکي از اهداف مهم اسلام بوده است، چنانکه در سوره ي بلد (و تو نمي داني آن عقبه چيست! آزاد کردن برده اي...: بلد(۹۰)، ۱۲و ۱۳)، يکي از بزرگترين کارها را آزاد کردن برده اي دانسته است. از پيامبر اسلام نيز نقل است که مي فرمود: منفورترين کار از ديد من، خريد و فروش انسان است و بزرگترين عبادت، آزادي برده و حتي شرکت در آزاد کردن يک برده و اين در واقع يکي از انساني ترين ديدگاه هاي اسلام است.

متاسفانه جايگاه زنان در درازاي تاريخ و در جوامع مختلف پايمال شده است، اسلام هم در يکي از همين جوامع پديد آمده که در مقام مقايسه شايد وضعي بدتر از ايران ساساني داشته است. بنابراين قوانين اسلامي هرچند که انقلابي هم باشند بازهم بازتابي از اجتماع هستند و اين نکته با تمام توجيهات باز هم به نظر مي آيد.

گذشته از موارد ديگر، در مسئله‌ي ازدواج نمونه‌هاي مختلفي وجود دارد که به نظر مي‌‌آيد که به نام قوانين اسلامي به دختران ستم مي‌شود که نمونه‌هايي از آنها را مي‌توان به گونه‌اي انتقادي در فيلم‌هاي تهمينه‌ي ميلاني ديد. باري به ياد دارم که در يکي از برنامه‌هاي هزار راه نرفته در مباحثه‌اي چنين برخورد کردم: از ديد روانشناس برنامه آدمي چه مرد و چه زن بايد پس از ۱۸سالگي و ورود به اجتماع که با اعطاي قوانيني به استقلال مي‌رسد، با رعايت قيدهايي اختيار در ازدواج داشته باشند، در حالي که اين آزادي براي زن محدود شده است. تازه يکي از حضار (يک خانم!) به اين موضوع مهم اشاره کرد که چون البته مورد دختر بسيار حساس‌تر است، حال که بايد اجازه‌ي پدر باشد (يا پدر بزرگ)، چرا نبايد اجازه‌ و مشورت پدر و مادر باشد؟ چرا اگر پدر و يا ولي مذکر نبود، نبايد از مادر اچازه‌اي گرفته شود؟ حال که اين بحث مطرح شد خوب است به اين مطلب هم اشاره کنم که در فقه اسلامي آمده که تنها پسر بايد نمازهاي نخوانده‌ي پدر را بخواند. اين پرسش در اينجا پيش مي‌آيد که چگونه است که يادي از مادر و دختر نشد؛ چرا به جاي پدر، پدر و مادر نيامد و يا چرا به جاي پسر، فرزند نيامد و يا در حالت تقسيم‌شده‌اش مادر و دختر و پدر و پسر نيامد! يکي از موارد ديگر که به آن برخوردم، منع مشورت صريح با زن از سوي علي (ع) است. در اين مورد اين توجيه آورده شده که منظور زنان بي خرد اند (هرچند که قيد کلامي نيامده و آنرا قيد معنوي گفته‌اند)؛ پاسخ آنکه چرا زنان بي خرد مورد تاکيد قرار گرفته اند و نه مردان بي‌خرد؟ در جاي ديگر که در گذشته هم به آن اشاره کرده ام، ارزش شهادت مرد بر زن در بيشتر موارد احکام دو به يک است (هرچند که استثناهايي هم دارد)، در اينجا و در موارد يادشده در بالا اين توجيه آمده که احساس زن بر خردش زود غلبه مي‌کند!

بنده در اينجا نخواسته‌ام که قوانين اسلامي را زير سوال ببرم، آنچه در اين گفتار آمد برداشت شخصي بنده بوده است، براي رويايي و گرفتن پاسخ صريح درباره‌ي قوانين اسلامي و در کل درباره‌ي اسلام به پايگاه رسمي پرسش و پاسخ قم: پرسش و جو مراجعه کنيد.