به نام خداوند جان و خرد
با درود بر ایرانیان میهن دوست
چندی پیش جستاری به نام "
خط فارسی نیازمند دگرگونی است؟" در تارنمای بسیار زیبا و وزین
خشتره پاون بر خوردم که از گره هایی که دیبریه(خط) عربی برای زبان فارسی ایجاد کرده است به اندازه کمی سخن گفتند و به جای دیبریه عربی برای زبان فارسی نوشتن به دیبریه لاتین را پیشنهاد کردند یا من اینگونه گمان بردم.در این جستار میخواهم گفتگوی کوتاهی درباره چندی از دیبریه های گوناگون که اکنون جهان به آن زبان خود را مینویسند سخن گویم و در پایان دیبریه ای که برای نوشتن زبان فارسی شایسته تر از دیگران از دیدگاه خودم است برای شما بازگویم.
۱.دیبریه عربی:
از دیبریه عربی کار خود را آغاز میکنیم.دیبریه عربی از ابجد نباتی(Nabataean abjad) و ابجد نباتی از ابجد آرامی است که در پایین میبینید.دیبریه عربی پس از هجوم عربها به ایران که دیبریه پهلوی به فراموشی رفت برای نوشتن زبان فارسی تاکنون استفاده میشود.
دیبریه آرامی یا پیش از عبری با ۲۰ واج بدون واجهای آوادار از راست به چپ نوشته میشود که از سده دهم تا سده ششم پیش از میلاد مسیح استفاده میشده است
دیبریه نباتی با ۲۲ واج بدون واجهای آوادار از راست به چپ نوشته میشود که از سده نخست میلادی تا سده پنجم از آن استفاده میشده است
دیبریه عربی با ۲۸ واج با سه واج آوادار(آن سه واج درون واجهای پایه نیست) از راست به چپ نوشته میشود و از سده چهارم پس از میلاد مسیح بدون نقطه بوده و پس از سده هفتم نقطه دار گشته است و تا کنون از آن استفاده میشود
دیبریه ای که برای نوشتن زبان فارسی به کار میرود که دارای ۳۲ واج استجستی بسیار مهم:عربها تا پیش از اسلام از تمدن و شهرنشینی و شهریاری و پادشاهی نداشتند تا بتوانند برای زبان خود دبیره بسازند. البته منظور عربهای بادیه و حجاز هستند. عربهای حیره در جنوب میانرودان که همپیمان پادشاهی ایران بودند البته شهرآیینی(تمدن) داشتند و شهرنشینی اما زبان آنها گوناگونی با زبان اعراب بادیه داشت. بی هیچ شکی دبیره مورد استفاده آنان در آنزمان اگر اثاری از خود داشته باشند پهلوی بوده است و دبیره ای که امروزه به نام کوفی میشناسیم به گمان بسیار زیاد برگرفته از دبیره حیره و یا از همان سامان میباشد. و نقطه گذاری هم اگر پس از آن شده باشد باز تاثیری در اینکه دبیره نو از دبیره پهلوی گرفته شده است ندارد.
آقای یحیی پور چند چیزی که در دیبریه عربی برای زبان ما گره ایجاد میکند را یاد کردند که همانگونه برای شما نیز بیان میدارم:
۱. وجود نقطه هاي زياد در خط فارسي(ض-ث-ق-ف-غ-خ-ج-چ-ش-يب-ت-ن-ظ-ز-ذ)
۲. عدم نمايش هجاهاي آوا كوتاه.
۳. وجود چند حرف براي نمايش يك هجا(ض-ز-ظ-ذ و....)
۴. وجود چند هجا براي يك نشانه يا حرف(و=/o/ يا /:u/ يا /v/)
۵. وجود بيش از ۱۰۰ نشانه ( براي مثال انواع ه در ها و به و ماه و بهتر و ... )
۶. به هم چسبيدگي اجباري كلمات.
در پایان میتوان گفت دیبریه عربی با آنکه بیش از یک هزاره است که برای زبان فارسی بکار میرود ولی مانند یک پیراهنی است که برای پیکر زبان فارسی ساخته نشده و با افزودن پارچه های رنگین آن را اندازه پیکر خود کردیم که از زیبایی و ارزش زبان خود و دیبریه آنها کاسته ایم.
۲.دیبریه لاتین:
دیبریه لاتین دارای سه بخش باستانی و رومی و امروزی است که در پایین آنها را میبینید.
دیبریه باستانی لاتین با ۲۱ واج با ۵ واج آوادار در درون خود است که از سده هفتم پیش از میلاد از یونانی گرفته شده است.A B C D E F G H I K L M N O P Q R S T V X Y Zدیبریه رومی با ۲۳ واج با ۴ واج آوادار در میان رومیان کاربرد داشته استA B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Zدیبریه کنونی لاتین که با ۲۶ واج که ۵ واج آوادار دارد که اکنون از آن در میان زبانهای گوناگون با چند دگرگونی کاربرد دارداین زبان نیز هجاهایی مانند ژ و چ و ش و دیگر را ندارد و برای ایجاد آنها یا باید نشانهای بگذاریم یا از دو واج را مانند ch برای چ بسازیم که برای نشان دار کردنشان به شکل پایین است.
اینجا نیز با گره ای که در دیبریه عربی هست بر میخوریم که نخست پیراهنی اندازه زبان ما نیست و به جای نقطه در دیبریه عربی از نشانهای بسیار زیاد برای گفتن زبان خود استفاده میکنیم که دگرگونی زیادی با دیبریه عربی ندارد و از چپ به راست است که با هنجارهای خواندن و نوشتن کنونی ما هماهنگی ندارد و مانند این است که یک پیراهن را در آورده و یک پیراهن دیگر مانند آن را به هزار دشواری دیگر به تن کنیم.
۳.دیبریه پارتی:
دیبریه پارتی که پارسی میانه به آن نگارش یافته است که سه واج را از دیبریه آرامی بدون دگرگونی گرفته است.دیبریه پارتی را در پایین میبینید.
دیبریه پارتی با ۲۲ واج که ۳ واج آن آوادار و از راست به چپ نوشته میشده است و از سده دوم پیش از میلاد تا سده سوم پس از میلاد کاربرد داشته است و آنهایی که با قرمز زیرشان هست از زبان آرامی گرفته شده انداین دیبریه با آنکه بی نقطه و نشان است اما برای زبان کنونی فارسی آنچنان کارآمد نیست زیرا هجای ژ و ش یا ت و د یا آ و ا همانگونه که دیده میشود با یک واج نمایان میگردد که سرگردانی ایجاد میکند.واجهای را از دیگر دیبریه ها گرفته است که به هیچ شکل شایسته زبان فارسی کنونی نیست.
۴.دیبریه پهلوی:
دیبریه پهلوی یا دیبریه ای برای زبان پارسی میانه است که در پایین میبینید.
دیبریه پهلوی با ۲۲ واج که با ۳ واج آوادار از راست به چپ نوشته میشود و این زبان از سده دوم تا سده ششم میلادی (زمان هجوم عربها) آن برای نوشتن زبان پارسی میانه کاربرد داشته استاین دیبریه نیز مانند دیبریه پارتی دارای گره یک واج برای چند هجایی است که نوشتن با آن برای زبان فارسی کنونی سرگردانی بوجود می آورد.
۵.دین دیبریه:
دین دیبریه یا دیبریه اوستایی یکی از کهنترین و ساده ترین و کاملترین دیبریه ها در جهان است و چند واج از پهلوی مانند ل در درون آن است.این دیبریه دارای ۴۸ واج که ۱۴ واج آن آوادار و ۳۴ واج آن بی آوا (چند واج دیگر در این دیبریه هست که شناخته شده اند ولی برای خود جایگاه ویژه ای در واژه ها دارند) است که در پایین میبینید.
جستی دیگر:برای آگاهی بیشتر درباره تاریخ این دیبریه و آگاهی بیشتر درباره دیبریه امروزین فارسی پیشنهاد میکنم که به جستار "
زبان و خط اوستایی" در تارنمای
اوستاشناسی از کدبان(جاگزینی برای آقا) بهرام ساسانی بروید و ببینید.
۱۴ واج آوادار در دین دیبریه که که هر آوا و هجای آن یک واج و جای برای خود دارد
۳۴ واج بی آوا که هر واج آن بیان کننده یک هجا و جایی روشن برای خود استیکی از ویژگی های بسیار مهم درباره این دیبریه این است که در این دیبریه میان واژه ها را با نقطه جدا میکنیم و با پایان یافتن گزاره سه نقطه به شکلی میگذاریم که یک نقطه در پایین و دو نقطه در بالا است.در این دیبریه ل وجود ندارد که پس از ل در پهلوی استفاده میشود.از دیدگاه کاملی بی درنگ میتوان گفت که هر زبانی را میتوان به آسانی با این دیبریه نوشت.ویژگی دیگر آن نیز این است که از راست به چپ نوشته میشود که با هنجارهای خواندن و نوشتن زبان فارسی کنونی نیز هماهنگی دارد.ویژگی دیگر آن نیز این است نیازی به دگرگونی نخواهد داشت زیرا بر پایه زبان خودمان ساخته شده است و بدینگونه خوش تر در پیکر زبان فارسی می ایستد.
اکنون ببینیم کدام یک از دیدگاه من برای زبان فارسی شایسته تر است.از دیدگاه من دین دیبریه از همه دیبریه ها برای نوشتن زبان فارسی یا هر زبان دیگری شایسته تر است که دلیلهای آن را در پایین به فشرده میگویم:
۱.هماهنگی با هنجارهای خواندن و نوشتن کنونی ما دارد.
۲.هر هنجار واجی و واج های یک هنجاری نسبت به جایگاه آنها جدا میشوند.
۳.واژه ها و گزاره ها با نشانهای ویژه ای از یکدیگر جدا میگردند که سردرگمی را از بین میرود.
۴.نیاز به دگرگونی در آن نیست و به جز هنجار "ل" که از پهلوی میتوان برای آن به کار برد همه هنجار ها را دارد.
۵.چسبندگی واج و واژه در آن دیده نخواهد شد که سردرگمی و گره هایی را از میان بر میدارد.
۶.بر پایه زبان خود ایرانیان ساخته شده است و هرچه که از آن بخواهیم دارد.
در پایان بگویم زمانی که خود چنین دیبریه کامل و ساده ای داریم که تنها کار ما زنده کردن آن است دیگر چه نیازی به گدایی از دیبریه لاتین و عربی و دیگر داریم که باید آنها را دگرگون کنیم تا به کار ما آید؟از دیدگاه من این تنها دیبریه ای است که در آینده باید بر تن زبان شیرین فارسی کنیم.
برای دریافت فونت این دیبریه میتوانید از
اینجا و
اینجا و
اینجا بگیرید.برای یادگرفتن این دیبریه میتوانید به
اینجا و
اینجا بروید.
با سپاس
علیرضا سپهرآرا
پی نوشت:این جستار پس از پیام آقای بهرام ساسانی از تارنمای
اوستاشناسی در جستار "نگاهی کوتاه به فرهنگ ایران" و پی بردن من به اشتباه خود ویرایش شد.از آنکه کم آگاهی خود را گسترش دادم پوزش میخواهم.
--------------------------------------------------------------------------------------------
سرچشمه ها:
۱.http://www.omniglot.com/writing/arabic.htm
۲.http://www.omniglot.com/writing/nabataean.htm
۳.http://www.omniglot.com/writing/aramaic.htm
۴.http://www.omniglot.com/writing/persian.htm
۵.http://www.omniglot.com/writing/latin.htm
۶.http://www.omniglot.com/writing/mpersian.htm
۷.http://www.omniglot.com/writing/avestan.htm
۸.http://www.farhangiran.com/pdf/khatavesta.pdf
۹.http://www.avesta.org/language/Combined_Avesta_Grammar.pdf
۱۰.https://www.sharemation.com/ahoora1356/din1/DinDabireh.pdf?uniq=ksxwph
من طرف 
عنوان: دیبریه شایسته زبان فارسی 
